๙. นอาเสวนปัจจัย
[๗๕๖] ๑. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓. รูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
อาศัยรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจร-
ธรรม ซึ่งเป็นวิบาก ฯลฯ
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๔. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย มี ๓ วาระ (วาระที่
๔-๕-๖)
๗. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม และธรรมที่
ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย ฯลฯ

พึงกระทำมูล (วาระที่ ๘)
วาระที่ ๙ แม้นอกนี้ ก็พึงกระทำ.
๑๐. นกัมมปัจจัย ฯลฯ ๑๖. นสัมปยุตตปัจจัย
ฯลฯ เพราะกัมมปัจจัย มี ๒ วาระ ฯลฯ
ฯลฯ เพราะนวิปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ
๑๗. นวิปปยุตตปัจจัย
[๗๕๗] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนวิปปยุตตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
พาหิรรูป... อาหารสมุฏฐานรูป... อุตุสมุฏฐานรูป ฯลฯ ส่วน
อสัญญสัตว์ทั้งหลาย ฯลฯ
ฯลฯ
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๕๘] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๙
วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ ใน

นกัมมปัจจัย มี ๒ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๕ วาระ ในนอาหารปัจจัย มี ๑
วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี ๑ วาระ ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคค-
ปัจจัย มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๑
วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกนี้ก็ดี สหชาตวาระก็ดี พึงกระทำอย่างนี้.

ปัจจยวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๕๙] ๑. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
มี ๓ วาระ เหมือนกับปฏิจจวาระ.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่รูปาวจร-
ธรรม ฯลฯ ตลอดถึงอัชฌัตติกมหาภูตรูป.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
๕. รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๖. รูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ

๗. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม และธรรมที่
ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม และหทยวัตถุ ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๘. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม
และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๙. รูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
อาศัยรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม และหทยวัตถุ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม และมหาภูต-
รูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
ฯลฯ

การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๖๐] ในเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี ๔ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๖ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี ๔ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๔ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ ใน
อวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
ปัจจนียนัย
๑. นเหตุปัจจัย
[๗๖๑] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
ซึ่งเป็นอเหตุกะ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในอเหตุกปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
จักขุวิญญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ กายายตนะ ฯลฯ
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ อาศัยหทยวัตถุ.
โมหะ ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์
ทั้งหลายที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่
สหรคตด้วยอุทธัจจะ และหทยวัตถุ.

๒. นอารัมมณปัจจัย
เพราะนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ ฯลฯ
๓. นอธิปติปัจจัย
[๗๖๒] ๑. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะ
นอธิปติปัจจัย มี ๓ วาระ เหมือนกับปฏิจจวาระ.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย เหมือนกับปฏิจจวาระ.
๕. รูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ อธิปติธรรมที่เป็นรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๖. รูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก อาศัยหทยวัตถุ.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๗. รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย

คือ อธิปติธรรมที่เป็นรูปาวจร อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจร-
ธรรม และหทยวัตถุ.
ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก และ
หทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม และ
หทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
๘. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม อาศัยรูปาวจรธรรม
และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่ง
เป็นวิบาก และมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๙. รูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม
อาศัยรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะ
นอธิปติปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก
และหทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็น
วิบาก และมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ

การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๖๓] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอุปนิสสย-
ปัจจัย มี ๓ วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย
มี ๙ วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ พึงกำหนดคำว่า วิบาก ในอรูป-
ภูมิล้วนด้วย ในภูมิที่เจือปนกันด้วย ในนกัมมปัจจัย มี ๔ วาระ ในนวิปาก-
ปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาหารปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี ๑ วาระ
ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคคปัจจัย มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย
มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๑ วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ
ในโนวิคตปัจจัย มี ๑ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกนี้ก็ดี นิสสยวาระก็ดี พึงกระทำอย่างนี้.

สังสัฏฐวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๖๔] ๑. รูปาวจรธรรม เจือกับรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นรูปาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เจือกับธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๖๕] ในเหตุปัจจัย มี ๒ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๒ วาระ
ในปัจจัยทั้งปวง มี ๒ วาระ ในอวิคตปัจจัย มี ๒ วาระ.
ปัจจนียนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๖๖] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่รูปาวจรธรรม เจือกับธรรมที่ไม่ใช่
รูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย