ปัจจนียนัย
๑. นเหตุปัจจัย
[๗๒๔] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจร-
ธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในอเหตุกปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์
โมหะ ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์
ทั้งหลายที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ.
๒. นอารัมมณปัจจัย
ฯลฯ เพราะนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ.
๓. อธิปติปัจจัย
[๗๒๕] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอธิปติปัจจัย มี ๓ วาระ
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม.

ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๕. กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่ง
เป็นวิบาก.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๖. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจร-
ธรรม ซึ่งเป็นวิบาก ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๗. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่ง
เป็นวิบาก และมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
สองวาระ (วาระที่ ๘-๙) ที่เหลือนอกนี้ พึงกระทำให้ปรากฏ.

๔. นอนันตรปัจจัย ฯลฯ ๘. นปัจฉาชาตปัจจัย
ฯลฯ เพราะนอนันตรปัจจัย ฯลฯ
ฯลฯ เพราะนปุเรชาตปัจจัย
ฯลฯ เพราะนปัจฉาชาตปัจจัย
๙. นอาเสวนปัจจัย
[๗๒๖] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอาเสวนปัจจัย มี ๓ วาระ.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๕. กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๖)
ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
ซึ่งเป็นวิบาก ฯลฯ ขันธ์ ๒.

ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓ วาระที่เหลือนอกนี้ พึงกระทำให้ปรากฏ.
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๒๗] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๙ วาระ
ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ ในนกัมมปัจจัย
มี ๒ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๕ วาระ ในนอาหารปัจจัย มี ๑ วาระ ใน
นอินทริยปัจจัย มี ๑ วาระ ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคคปัจจัย
มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ
ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับที่เหลือ ๒ นัยนอกนี้ก็ดี สหชาตวาระก็ดี พึงกระทำ.

ปัจจยวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๒๘] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจร-
ธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอัชฌัตติกมหาภูตรูป.
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ จิตต-
สมุฏฐานรูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ

๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๔-๕-๖)
เหมือนกับปฏิจจวาระ
๗. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย เหมือนกับปฏิจจวาระ.
๘. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม
และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม และหทยวัตถุ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๙. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยกามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม และหทยวัตถุ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ.
ฯลฯ

การนับจำ นวนวาระในอนุโลม
[๗๒๙] ในเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี
๔ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๖ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี
๔ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๔ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ ใน
อวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
ปัจจนียนัย
๑. นเหตุปัจจัย
[๗๓๐] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนเหตุปัจจัย
คือ ฯลฯ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจรธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ ฯลฯ
อเหตุกปฏิสนธิ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
จักขุวิญญาณ อาศัยจักขายตนะ ฯลฯ กายายตนะ.
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ อาศัยหทยวัตถุ.
โมหะที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์
ทั้งหลาย ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ.
๒. นอารัมมณปัจจัย
ฯลฯ เพราะนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ

๓. นอธิปติปัจจัย
[๗๓๑] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ ฯลฯ ขันธ์ ๑ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก อาศัยหทยวัตถุ.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก อาศัยหทยวัตถุ.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย มี ๓ วาระ เหมือนกับ
ปฏิจจวาระ.
๗. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย เหมือนกับ
ปฏิจจวาระ.
พึงกระทำมูล. (วาระที่ ๘)

อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามา-
วจรธรรมและหทยวัตถุ.
ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก และ
หทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๙)
ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก และ
หทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ซึ่งเป็น
วิบาก และมหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๖. อุปนิสสยปัจจัย ฯลฯ ๗. อาเสวนปัจจัย
ฯลฯ เพราะนอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ
ฯลฯ เพราะนอาเสวนปัจจัย
พึงกำหนด คำว่า วิบาก ในสุทธกนัย และในอรูปมิสสกนัย ใน
รูปมิสสกนัย ไม่มี.
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๓๒] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-

ปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๙
วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
นกัมมปัจจัย มี ๔ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาหารปัจจัย มี ๑
วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี ๑ วาระ ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคค-
ปัจจัย มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี
๒ วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกนี้ก็ดี นิสสยวาระก็ดี พึงกระทำ.