สังสัฏฐวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๓๓] ๑. กามาวจรธรรม เจือกับกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เจือกับธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๓๔] ในเหตุปัจจัย มี ๒ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๒ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๒ วาระ ในปัจจัยทั้งปวง มี ๒ วาระ ในอวิคตปัจจัย มี
๒ วาระ
ปัจจนียนัย
๑. นเหตุปัจจัย
[๗๓๕] ๑. กามาวจรธรรม เจือกับกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนเหตุปัจจัย

คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจรธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในอเหตุกปฏิสนธิขณะ ฯลฯ โมหะ ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคต
ด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ.
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๓๖] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี ๒ วาระ
ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๒ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี ๒ วาระ ในนกัมมปัจจัย มี ๒ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๒ วาระ
ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคคปัจจัย มี ๑ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย
มี ๒ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกจากนี้ก็ดี สัมปยุตตวาระก็ดี พึงกระทำอย่างนี้.

ปัญหาวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๓๗] ๑. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามาวจรธรรม ด้วย
อำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์
และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่จิตตสมุฏฐานรูป
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
พึงกระทำมูล. (วาระที่ ๔)

เหตุทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ และ
จิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. อารัมมณปัจจัย
[๗๓๘] ๑. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามาวจรธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ บุคคลให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม พิจารณาซึ่งกุศล-
กรรมที่เคยสั่งสมไว้ในกาลก่อน, ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภ
กุศลกรรมนั้น ราคะ ย่อมเกิดขึ้น ฯลฯ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.
พระอริยะทั้งหลายพิจารณาโคตรภู, พิจารณาโวทาน, กิเลสที่ละแล้ว
ฯลฯ กิเลสที่ข่มแล้ว ฯลฯ กุศลกรรมทั้งหลายที่เคยสั่งสมไว้ในกาลก่อน ฯลฯ
พิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม
โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.
รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ ฯลฯ
๒. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ บุคคลเห็นรูปด้วยทิพยจักษุ ฟังเสียงด้วยทิพโสตธาตุ.
บุคคลรู้จิตของบุคคลผู้พร้อมเพรียงด้วยจิตที่เป็นกามาวจรธรรม ด้วย
เจโตปริยญาณ
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่อิทธิวิธญาณ แก่
เจโตปริยญาณ แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ แก่ยถากัมมูปคญาณ แก่อนาค-
ตังสญาณ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.

๓. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ นิพพาน เป็นปัจจัยแก่มรรค แก่ผล ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย.
บุคคลรู้จิตของบุคคลผู้พร้อมเพรียงด้วยจิตที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วย
เจโตปริยญาณ.
อากาสานัญจายตนะ เป็นปัจจัยแก่วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญญาย-
ตนะ เป็นปัจจัยแก่เนวสัญญานาสัญญายตนะ.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่อิทธิวิธญาณ แก่
เจโตปริยญาณ แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ แก่ยถากัมมูปคญาณ แก่อนาค-
ตังสญาณ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ บุคคลออกจากฌาน แล้วพิจารณาฌาน ย่อมยินดี ย่อมเพลิด-
เพลินยิ่ง เพราะปรารภฌานนั้น ทิฏฐิ ย่อมเกิดขึ้น.
พระอริยะทั้งหลายออกจากมรรค พิจารณามรรค ผล ฯลฯ พิจารณา
นิพพาน.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, แก่อาวัชชนะ ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย.
บุคคลพิจารณาอากาสานัญจายตนะ, พิจารณาวิญญาณัญจายตนะ,
พิจารณาอากิญจัญญายตนะ พิจารณาเนวสัญญานาสัญญายตนะ, พิจารณา

ทิพยจักษุ, พิจารณาทิพโสตธาตุ, พิจารณาอิทธิวิธญาณ, เจโตปริยญาณ
ฯลฯ ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ฯลฯ ยถากัมมูปคญาณ ฯลฯ พิจารณาอนาค-
ตังสญาณ, ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม โดยความเป็นของไม่เที่ยง
ฯลฯ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.
๓. อธิปติปัจจัย
[๗๓๙] ๑. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามาวจรธรรม ด้วย
อำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
มีอย่างเดียว คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
ให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ กุศลกรรมทั้งหลาย
ที่เคยสั่งสมไว้แล้วในกาลก่อน กระทำกุศลกรรมนั้นให้เป็นอารมณ์อย่างหนัก
แน่น แล้วพิจารณา ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะกระทำกุศลกรรม
นั้นให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว ราคะ ย่อมเกิดขึ้น ทิฏฐิ ย่อมเกิดขึ้น.
พระเสขบุคคลทั้งหลายกระทำโคตรภูให้หนักแน่น แล้วพิจารณา
กระทำ โวทานให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา.
บุคคลย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะกระทำจักษุ ฯลฯ หทย-
วัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรมให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น ครั้น
กระทำจักษุเป็นต้นนั้นให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว ราคะ ย่อมเกิดขึ้น
ทิฏฐิ ย่อมเกิดขึ้น.

ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นกามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ และ
จิตตสมุฏฐานรูป ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่มรรค แก่ผล ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๓. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
บุคคลออกจากฌานแล้ว กระทำฌานให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
แล้วพิจารณา ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะกระทำฌานนั้นให้เป็น
อารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว ราคะ ย่อมเกิดขึ้น ทิฏฐิ ฯลฯ
พระอริยะทั้งหลายออกจากมรรค กระทำมรรคให้เป็นอารมณ์อย่าง
หนักแน่น แล้วพิจารณา, ออกจากผล ฯลฯ กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์
อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา.

นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, ด้วยอำนาจของอธิปติ
ปัจจัย.
บุคคลกระทำอากาสานัญจายตนะให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้ว
พิจารณา กระทำวิญญาณัญจายตนะ ฯลฯ อากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานา-
สัญญายตนะ ทิพยจักษุ ทิพโสตธาตุ อิทธิวิธญาณ ฯลฯ กระทำอนาคตัง-
สญาณให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา.
บุคคลย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพรากระทำขันธ์ทั้งหลาย ที่
ไม่ใช่กามาวจรธรรมให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว ครั้นกระทำขันธ์นั้น
ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว ราคะ ย่อมเกิดขึ้น ทิฏฐิ ฯลฯ
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่จิตตสมุฏฐานรูป
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามา-
วจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอธิปติ-
ปัจจัย
มีอย่างเดียว คือที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์
และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.

๔. อนันตรปัจจัย
[๗๔๐] ๑. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามาวจรธรรม ด้วย
อำนาจของอนันตรปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม ที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม ที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
อนุโลมเป็นปัจจัยแก่โคตรภู, อนุโลมเป็นปัจจัยแก่โวทาน, อาวัชชนะ
เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
๒. กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย
คือ จุติจิตที่เป็นกามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่อุปปัตติจิตที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม.
อาวัชชนะ เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วย
อำนาจของอนันตรปัจจัย.
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นกามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
บริกรรมแห่งปฐมฌาน เป็นปัจจัยแก่ปฐมฌาน ด้วยอำนาจของ
อนันตรปัจจัย ฯลฯ บริกรรมแห่งจตุตถฌาน ฯลฯ บริกรรมแห่งเนวสัญญนา-
สัญญายตนะ ฯลฯ แห่งทิพยจักษุ ฯลฯ แห่งทิพโสตธาตุ ฯลฯ แห่งอิทธิ-
วิธญาณ ฯลฯ แห่งเจโตปริยญาณ ฯลฯ แห่งปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ฯลฯ
แห่งยถากัมมูปคญาณ ฯลฯ บริกรรมแห่งอนาคตังสญาณ เป็นปัจจัยแก่อนาค-
ตังสญาณ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.

โคตรภู, เป็นปัจจัยแก่มรรค, โวทานเป็นปัจจัยแก่มรรค อนุโลม
เป็นปัจจัยแก่ผลสมาบัติ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
๓. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
มรรค เป็นปัจจัยแก่ผล, ผลเป็นปัจจัยแก่ผล, เนวสัญญานาสัญญาย-
ตนะของบุคคลผู้ออกจากนิโรธ เป็นปัจจัยแก่ผลสมาบัติ ด้วยอำนาจของ
อนันตรปัจจัย.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่กามา-
วจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย
คือ จุติจิตที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่อุปปัตติจิต ที่เป็น
กามาวจรธรรม.
ภวังค์ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่อาวัชชนะ.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะที่เป็น
กามาวจรธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสมนันตรปัจจัย
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย มี ๗ วาระ
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอัญญมัญญปัจจัย มี ๖ วาระ
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของนิสสยปัจจัย มี ๗ วาระ