จุติจิต ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่อุปปัตติจิตที่เป็น
อุเบกขาสหคตธรรม.
ภวังค์ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่อาวัชชนะ.
กายวิญญาณธาตุ เป็นปัจจัยแก่วิบากมโนธาตุ.
วิบากมโนวิญญาณธาตุ ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
กิริยามโนวิญญาณธาตุ.
ภวังค์ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่ภวังค์ที่เป็นอุเบกขา-
สหคตธรรม.
กุศลและอกุศล ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะที่
เป็นอุเบกขาสหคตธรรม.
กิริยา เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะ.
ผล เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
๖. ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
อุเบกขาสหคตธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วย
อำนาจของอนันตรปัจจัย
คือ อุเบกขาที่เกิดก่อน ๆ เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขา-
สหคตธรรม ที่เกิดหลัง ๆ และอุเบกขา ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
๗. อุเบกขาสหคตธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขา-
สหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของ
อนันตรปัจจัย

คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ที่เกิดก่อน ๆ และ
อุเบกขา เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ที่เกิดหลัง ๆ
ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๘)
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ที่เกิดก่อน ๆ และอุเบกขา
เป็นปัจจัยแก่อุเบกขาที่เกิดหลัง ๆ ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
จุติจิต ที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม และอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่
อุปปัตติจิตที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม.
อาวัชชนะ และอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลาย ที่ไม่ใช่อุเบกขา-
สหคตธรรม.
วิบากมโนธาตุและอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่วิบากมโนวิญญาณธาตุ.
ภวังค์ที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม และอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่ภวังค์
ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม.
กุศลและอกุศล ที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม และอุเบกขา เป็นปัจจัย
แก่วุฏฐานะที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม.
กิริยาและอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะ.
ผลและอุเบกขา เป็นปัจจัยแก่วุฏฐานะ.
เนวสัญญานาสัญญายตนะ ของบุคคลผู้ออกจากนิโรธและอุเบกขา เป็น
ปัจจัยแก่ผลสมาบัติที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๙)
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ที่เกิดก่อน ๆ และอุเบกขา
เป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ที่เกิดหลัง ๆ และ
อุเบกขา ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย.

ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสมนันตรปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอัญญมัญญปัจจัย มี ๙ วาระ
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของนิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ.
๙. อุปนิสสยปัจจัย
[๗๑๘] ๑. อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่อุเบกขาสหคต-
ธรรม ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย
มี ๓ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณูปนิสสยะ อนันตรูปนิสสยะ และ
ปกตูปนิสยยะ
ที่เป็น ปกตูปนิสสยะ ได้แก่
บุคคลเข้าไปอาศัยศรัทธาที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม แล้วให้ทาน
ด้วยจิตที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม.
สมาทานศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ ยังฌานที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคต-
ธรรม ฯลฯ ยังวิปัสสนา ฯลฯ ยังมรรค ฯลฯ ยังสมาบัติให้เกิดขึ้น ก่อมานะ
ถือทิฏฐิ.
บุคคลเข้าไปอาศัยศีล ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ ปัญญา ฯลฯ
ราคะ โทสะ โมหะ มานะ ทิฏฐิ ความปรารถนา สุขทางกาย ทุกข์ทางกาย

อุตุ โภชนะ ฯลฯ เสนาสนาะ อุเบกขา แล้วให้ทานด้วยจิตที่ไม่ใช่อุเบกขา-
สหคตธรรม ฯลฯ ยังสมาบัติให้เกิดขึ้น ฆ่าสัตว์ ฯลฯ ทำลายสงฆ์.
ศรัทธาที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ เสนาสนะ และอุเบกขา
เป็นปัจจัยแก่ศรัทธาที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ แก่ปัญญา แก่ราคะ
แก่ความปรารถนา แก่สุขทางกาย แก่ทุกข์ทางกาย แก่มรรค แก่ผลสมาบัติ
และแก่อุเบกขา ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.
๕. ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย
เป็นอุปนิสสยปัจจัยแม้ทั้งสาม คือ บุคคลเข้าไปอาศัยศรัทธาที่ไม่ใช่
อุเบกขาสหคตธรรม แล้วให้ทาน ด้วยจิตที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ ยัง
สมาบัติให้เกิดขึ้น ก่อมานะ ถือทิฏฐิ.
บุคคลเข้าไปอาศัยศีล ที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ เสนาสนะ
อุเบกขา แล้วให้ทานด้วยจิตที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ ยังสมาบัติให้
เกิดขึ้น ถือเอาของที่เขามิได้ให้ด้วยจิตที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ มุสา-
วาท ฯลฯ ปิสุณาวาท ฯลฯ ผรุสวาจา ฯลฯ สัมผัปปลาปวาท ตัดช่องย่อง
เบา ฯลฯ ลอบขึ้นไปลักทรัพย์ ฯลฯ ปล้นบ้านหลังหนึ่ง ฯลฯ ดักปล้นตาม
ทาง ฯลฯ ผิดในภริยาผู้อื่น ฯลฯ ฆ่าคนในหมู่บ้าน ฯลฯ ฆ่าคนในนิคม ฯลฯ
ศรัทธาที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ เสนาสนะ และอุเบกขา
เป็นปัจจัยแก่ศรัทธาที่เป็นอุเบกขาสหคตธรรม ฯลฯ แก่ความปรารถนา ฯลฯ
แก่มรรค แก่ผลสมาบัติ ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.

๖. ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
อุเบกขาสหคตธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วย
อำนาจของอุปนิสสยปัจจัย
เป็นอุปนิสสยปัจจัย ทั้ง ๓ นัย มีคำอธิบายเหมือนบาลีตอนที่สอง.
๗. อุเบกขาสหคตธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขา-
สหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของ
อุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ (วาระที่ ๗-๘-๙)
๑๐. ปุเรชาตปัจจัย
[๗๑๙] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่
ธรรมที่ไม่ใช่อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของปุเรชาตปัจจัย
มี ๓ วาระ เหมือนกับสัปปีติกทุกะ
๑๑. ปัจฉาชาตปัจจัย ฯลฯ ๒๔. อวิคตปัจจัย
[๗๒๐] ๑. อุเบกขาสหคตธรรม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่
อุเบกขาสหคตธรรม ด้วยอำนาจของปัจฉาชาตปัจจัย มี ๓ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย มี ๖ วาระ.
พึงกระทำสหชาตะ และ นานาขณิกะ ๔ วาระ, และเป็นนานา-
ขณิกะ ๒ วาระ.

ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของวิปากปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาหารปัจจัย มี ๔ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอินทริยปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของมัคคปัจจัย มี ๔ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสัมปยุตตปัจจัย มี ๖ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำ นาจของวิปปยุตตปัจจัย มี ๕ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอัตถิปัจจัย มี ๙ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของนัตถิปัจจัย
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของวิคตปัจจัย
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอวิคตปัจจัย
พึงจำแนกปัจจัยเหล่านี้ โดยกระทำอย่างสัปปีติกทุกะ.
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๒๑] ในเหตุปัจจัย มี ๓ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๙ วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี ๙ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี ๓ วาระ ในปัจฉาชาตปัจจัย มี ๓ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ
ในกัมมปัจจัย มี ๖ วาระ ในวิปากปัจจัย มี ๙ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๔ วาระ

ในอินทริยปัจจัย มี ๙ วาระ ในฌานปัจจัย มี ๙ วาระ ในมัคคปัจจัย มี ๔ วาระ
ในสัมปยุตตปัจจัย มี ๖ วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี ๕ วาระ. ในอัตถิปัจจัย
มี ๙ วาระ ในนัตถิปัจจัย มี ๙ วาระ ในวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอวิคตปัจจัย
มี ๙ วาระ.
ปัจจนียวิภังค์ก็ดี การนับสามนัยนอกนี้ก็ดี พึงกระทำเหมือนกับ
สัปปีติกทุกะ โดยนัยดังกล่าวมาแล้ว.
อุเบกขาสหคตทุกะ จบ

๙๓. กามาวจรทุกะ
ปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๒๒] ๑. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นกามาวจรธรรม.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
ฯลฯ มหาภูตรูป ๑ ฯลฯ
ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัย
หทยวัตถุ.
๓. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยกามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัย
หทยวัตถุ.
กฏัตตารูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.

๔. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๕. กามาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม.
ในปฏิสนธิขณะ กฏัตตารูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม.
๖. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจร-
ธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๗. กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
ในปฏิสนธิขณะ กฏัตตารูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
และมหาภูตรูปทั้งหลาย.
๘. ธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม อาศัยกามาวจรธรรม
และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

คือ ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
และหทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
๙. กามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
อาศัยกามาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม
และหทยวัตถุ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
กฏัตตารูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่กามาวจรธรรม และมหาภูตรูป
ทั้งหลาย.
ฯลฯ
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๒๓] ในเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๕ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี ๔ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมัญญปัจจั มี ๖ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี ๒ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๒ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๙ วาระ ในวิปาก-
ปัจจัย มี ๙ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๙ วาระ ในอินทริยปัจจัย มี ๙ วาระ
ในฌานปัจจัย มี ๙ วาระ ในมัคคปัจจัย มี ๙ วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี ๔ วาระ
ในวิปปยุตตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัตถิปัจจัย มี ๙ วาระ ในนัตถิปัจจัย มี ๔ วาระ
ในวิคตปัจจัย มี ๔ วาระ ในอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.