สังสัฏฐวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๖๕๒] ๑. สวิตักกธรรม เจือกับสวิตักกธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นสวิตักกธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. อวิตักกธรรม เจือกับสวิตักกธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ วิตก เจือกับขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๓. สวิตักกธรรม และอวิตักกธรรม เจือกับสวิตักก-
ธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และวิตก เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นสวิตักกธรรม ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๔. อวิตักกธรรม เจือกับ อวิตักกธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นอวิตักกธรรม, ขันธ์ ๒ เจือกับ
ขันธ์ ๒.

ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๕. สวิตักกธรรม เจือกับอวิตักกธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย เจือกับวิตก,
ในปฏิสนธขณะ ฯลฯ
๖. สวิตักกธรรม เจือกับสวิตักกธรรม และอวิตักก-
ธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ เจือกับขันธ์ ๑ ที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๖๕๓] ในเหตุปัจจัย มี ๖ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๖ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๖ วาระ ในปัจจัยทั้งปวง มี ๖ วาระ ในอวิคตปัจจัย มี ๖ วาระ.
ปัจจนียนัย
นเหตุปัจจัย
[๖๕๔] ๑. สวิตักกธรรม เจือกับสวิตักกธรรม เกิดขึ้น เพราะ
นเหตุปัจจัย
โดยนัยนี้ พึงกระทำเป็น ๖ วาระ เหมือนกับอนุโลม พึงกำหนด
คำว่า อเหตุกะ มี ๓ วาระ เหมือนกัน พึงยกโมหะออกเสีย.

การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๖๕๕] ในนเหตุปัจจัย มี ๖ วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี ๖ วาระ ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี ๖ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๖ วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี ๖ วาระ ในนกัมมปัจจัย มี ๔ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๖ วาระ
ในนฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคคปัจจัย มี ๖ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย
มี ๖ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกนี้ก็ดี สัมปยุตตวาระก็ดี พึงกระทำอย่างนี้.

ปัญหาวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๖๕๖] ๑. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์
ทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของเหตุปัจจัย
คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่วิตก และจิตต-
สมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๓).
เหตุทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย,
วิตก และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๔. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของเหตุปัจจัย

คือ เหตุทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ และ
จิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. อารัมมณปัจจัย
[๖๕๗] ๑. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม ขันธ์ทั้งหลาย
ที่เป็นสวิตักกธรรม ย่อมเกิดขึ้น.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๒)
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม ขันธ์ทั้งหลายที่เป็น
อวิตักกธรรมและวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๓)
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม ขันธ์ทั้งหลายที่เป็น
สวิตักกธรรมและวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
๔. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลายออกจากฌานที่เป็นอวิตักกธรรม แล้วพิจารณา
ฌานที่เป็นอวิตักกธรรม, ออกจากมรรคแล้วพิจารณามรรค, ออกจากผลแล้ว
พิจารณาผล, พิจารณานิพพาน.

นิพพาน เป็นปัจจัยแก่มรรคที่เป็นอวิตักกธรรม แก่ผล แก่วิตก
ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักก-
ธรรม และวิตก โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลิน
ยิ่ง เพราะปรารภจักษุเป็นต้นนั้น วิตก ย่อมเกิดขึ้น.
บุคคลเห็นรูปด้วยทิพยจักษุ ฟังเสียงด้วยทิพโสตธาตุ.
บุคคลรู้จิตของบุคคลผู้พร้อมเพรียงด้วยจิต ที่เป็นอวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของเจโตปริยญาณ.
อากาสานัญจายตนะ ฯลฯ อากิญจัญญายตนะ ฯลฯ
รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณ ฯลฯ โผฏฐัพพายตนะ ฯลฯ
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อิทธิวิธญาณ, แก่
เจโตปริยญาณ, แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ, แก่ยถากัมมูปคญาณ แก่อนา-
คตังสญาณ แก่วิตก ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์ทั้งหลาย
ที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
๕. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลายออกจากฌาน ที่เป็นอวิตักกธรรม ฯลฯ ออก
จากมรรค พิจารณามรรค, ออกจากผล พิจารณาผล, พิจารณานิพพาน.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, แก่มรรคที่เป็นสวิตักก-
ธรรม, แก่ผล, แก่อาวัชชนะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.

บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิ-
ตักกธรรม และวิตก โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อม
เพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภจักษุเป็นต้นนั้น ราคะ ย่อมเกิดขึ้น ฯลฯ โทมนัส
ย่อมเกิดขึ้น.
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์ทั้งหลาย
ที่เป็นสวิตักกธรรม ย่อมเกิดขึ้น.
๖. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม และ
อวิตักกธรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลายออกจากฌานที่เป็นอวิตักกธรรม ฯลฯ ออก
จากมรรค พิจารณามรรค, ออกจากผล พิจารณาผล, พิจารณานิพพาน.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, แก่มรรคที่เป็นสวิตักก-
ธรรม, แก่ผล, แก่อาวัชชนะ, แก่วิตก ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักก-
ธรรม และวิตก โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลิน
ยิ่ง เพราะปรารภจักษุเป็นต้นนั้น ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก
ย่อมเกิดขึ้น.
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์
ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
๗. สวิตักกธรรม และอวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่
สวิตักกธรรม ด้วยอำ นาจของอารัมมณปัจจัย

คือ เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์
ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม ย่อมเกิดขึ้น.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๘)
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์ทั้งหลาย
ที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๙)
เพราะปรารภขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ขันธ์ทั้งหลาย
ที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
๓. อธิปติปัจจัย
[๖๕๘] ๑. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
เพราะกระทำขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรมให้เป็นอารมณ์อย่าง
หนักแน่น ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม ย่อมเกิดขึ้น.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นสวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๒. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอธิปติปัจจัย

มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
เพราะกระทำขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรมให้เป็นอารมณ์อย่าง
หนักแน่น วิตก ย่อมเกิดขึ้น.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นสวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่วิตก และจิตตสมุฏฐาน-
รูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๓. สวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม และ
อวิตักกธรรม ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
เพราะกระทำขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรมให้เป็นอารมณ์อย่าง
หนักแน่น ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นสวิตักกธรรม และวิตก ย่อมเกิดขึ้น.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นอวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย,
วิตก และจิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๔. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่อวิตักกธรรม ด้วย
อำ นาจของอธิปติปัจจัย
๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่

พระอริยะทั้งหลายออกจากฌานที่เป็นอวิตักกธรรม ฯลฯ ออกจากมรรค
ฯลฯ พิจารณามรรค, ออกจากผล กระทำผลให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
แล้วพิจารณา, กระทำนิพพานให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่มรรคที่เป็นอวิตักกธรรม, แก่ผล แก่วิตก
ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
บุคคลย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะกระทำจักษุ ฯลฯ หทยวัตถุ
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตก ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
ครั้นกระทำจักษุเป็นต้นนั้น ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่นแล้ว วิตก ย่อม
เกิดขึ้น.
เพราะกระทำขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอวิตักกธรรม และวิตกให้เป็นอารมณ์
อย่างหนักแน่น วิตก ย่อมเกิดขึ้น.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นอวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ และ
จิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๕. อวิตักกธรรม เป็นปัจจัยแก่สวิตักกธรรม ด้วย
อำนาจของอธิปติปัจจัย
มีอย่างเดียว คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
พระอริยะทั้งหลายออกจากฌานที่เป็นอวิตักกธรรม ฯลฯ แล้วพิจารณา
ฌาน, ออกจากมรรค ฯลฯ แล้วพิจารณามรรค, ออกจากผล กรทำ
ผลให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา, กระทำนิพพานให้เป็น
อารมณ์อย่างหนักแน่น แล้วพิจารณา.