ปิฏฐิทุกเหตุทุกะ
(๘๓. - ๑๐๐. ปิฏฐิทุกะ)
ปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
[๑๔๙] ฯลฯ อาศัยทัสสเนนปหาตัพพเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนทัสสเนนปหาตัพพเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยภาวนายปหาตัพพเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนภาวนายปหาตัพพเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยทัสสเนนปหาตัพพเหตุกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนทัสสเนนปหาตัพพเหตุกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยภาวนายปหาตัพพเหตุกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนภาวนายปหาตัพพเหตุกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยสวิตักกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอวิตักกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยสวิจารเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอวิจารเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยสัปปีติกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอัปปีติกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยปีติสหคตเหตุธรรม ฯลฯ

ฯลฯ อาศัยนปีติสหคตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนสุขสหคตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอุเบกขาสหคตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนอุเบกขาสหคตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยกามาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนกามาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยรูปาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนรูปาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอรูปาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนอรูปาวจรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยปริยาปันนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอปริยปันนเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนิยยานิกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอนิยยานิกเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยนิยตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอนิยตเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยสอุตตรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยอนุตตรเหตุธรรม ฯลฯ
ฯลฯ อาศัยสรณเหตุธรรม ฯลฯ

อรณเหตุธรรม อาศัยอรณเหตุธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
อรณนเหตุธรรม อาศัยอรณนเหตุธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุ
ปัจจัย
พึงให้พิสดารทุกวาระ.
ปิฏฐิทุกเหตุทุกะ จบ
อนุโลมทุกทุกปัฏฐาน จบ
อนุโลมปัฏฐาน จบ
อรรถกถาทุกทุกปัฏฐาน
แม้ใน ทุกทุกปัฏฐาน พระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงทำเทศนาโดยย่อ
ด้วยอำนาจการยกปัญหาขึ้นว่า เหตุสเหตุกธรรม อาศัยเหตุสเหตุกธรรม
เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย เป็นต้น.
ใน ทุกทุกปัฏฐาน นั้น ทรงประกอบเหตุทุกะกับสเหตุทุกะเป็นต้น
และสเหตุกทุกะเป็นต้น กับเหตุทุกะนั้น ก็ผู้ศึกษาพึงประกอบทุกะหนึ่ง ๆ กับ
ทุกะที่เหลือและทุกะที่เหลือกับทุกะหนึ่ง ๆ เหล่านั้นตามลำดับ. จริงอยู่ ชื่อว่า
ทุกทุกปัฏฐาน นี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงย่อแสดงทุกะทั้งหลายในทุกะเท่านั้น
ผู้ศึกษาพึงทราบการประกอบทุกะทั้งปวง กับทุกะทั้งปวงในอธิการนี้ โดยวิธี
นั้น แต่บาลีพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงย่อไว้ ก็บทใด ๆ ประกอบกับบทใด ๆ ไม่
ได้ พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงลดบทนั้น ๆ แล้วแต่งเทศนา แล.
อรรถกถาทุกปัฏฐาน จบ

อรรถกถาอนุโลมปัฏฐาน
นัย ๖ ใน ธัมมานุโลมปัฏฐาน ที่ท่านแสดงไว้ในคาถาอันพระอรรถ-
กถาจารย์กล่าวไว้แล้วในอรรถกถาว่า
นัย ๖ ในอนุโลมคือ ติกปัฏฐานอันประเสริฐ ทุก-
ปัฏฐานอันสูงสุด ทุกติกปัฏฐาน ติกทุกปัฏฐาน ติกติก-
ปัฏฐาน และทุกทุกปัฏฐาน ลึกซึ้งนัก ดังนี้
เป็นอันท่านแสดงแล้วด้วยคำมีประมาณเท่านี้ ก็ผู้ศึกษาพึงทราบเฉพาะ อนุ-
โลมปัฏฐาน เท่านั้น อันประดับด้วยนัย ๒๔ โดยปริยายหนึ่ง คือ ในปัฏ-
ฐานหนึ่ง ๆ นี้ ว่าด้วยอำนาจแห่งปัจจัยอย่างละ ๔ นัย มีอนุโลมนัยเป็นต้น แล.
อรรถกถาอนุโลมปัฏฐาน จบ

พระอภิธรรมปิฎก
เล่มที่ ๗๑
ปัฏฐาน ภาคที่ ๗
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ปัจจนียปัฏฐาน
๑. ปัจจนียติกปัฏฐาน
๑. นกุสลติกะ๒
ปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๑] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ ที่เป็นอกุศล ที่เป็นอัพยากตะ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป
อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอกุศล ที่เป็นอัพยากตะ๓ เกิดขึ้น ฯลฯ ขันธ์ ๒ และจิตต-
สมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๒ เกิดขึ้น.
๒. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุสล เกิด
ขึ้น เพราะปัจจัย
๑. บาลีเล่มที่ ๔๕, ๒. ม. เป็นกุสลติกะ และทุก ๆ ติกะ ไม่มี น นำหน้า
๓. อรรถกถา ใช้ อกุสลาพยากตะ.

๓. ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล เกิด
ขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๕. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย มี ๕ วาระ.
[๒] ๖. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิด
ขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๗. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
๘. ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๙. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๐. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย มี ๕ วาระ.
[๓] ๑๑. ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

๑๒. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๓. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๔. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๕. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๖. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย มี ๖ วาระ.
[๔] ๑๗. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล และ
ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๘. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล และ
ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๑๙. ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒๐. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย

๒๑. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุ
ปัจจัย มี ๕ วาระ.
[๕] ๒๒. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และ
ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒๓. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒๔. ธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒๕. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
๒๖. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ เกิดขึ้น เพราะเหตุ
ปัจจัย มี ๕ วาระ.
[๖] ๒๗. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล และ
ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒๘. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล และ
ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

๒๙. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล อาศัย
ธรรมที่ไม่ใช่กุศล และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
มี ๓ วาระ.
๒. อารัมมณปัจจัย
[๗] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล อาศัยธรรมที่ไม่ใช่กุศล เกิดขึ้น
เพราะอารัมมณปัจจัย ฯ ล ฯ
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๘] ในเหตุปัจจัย มี ๒๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๒๔ วาระ
ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี ๒๙ วาระ.
สหชาตวาระก็ดี ปัจจยวาระก็ดี นิสสยวาระก็ดี สังสัฏฐวาระก็ดี
สัมปยุตตวาระก็ดี เหมือนปฏิจจวาระ.

ปัญหาวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๙] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กุศล
ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
๒. อารัมมณปัจจัย
[๑๐] ๑. ธรรมที่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กุศล
ด้วยอำนาจของอารัมมปัจจัย
๒. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล
ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
๓. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่
อัพยากตะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
๔. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
๕. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อัพยากตะ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
๖. ธรรมที่ไม่ใช่กุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่กุศล
และธรรมที่ไม่ใช่อกุศล ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย มี ๖ วาระ.
๗. ธรรมที่ไม่ใช่อกุศล เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่ไม่ใช่
อกุศล ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย มี ๖ วาระ (วาระที่ ๗-๑๒)