๙. อุปนิสสยปัจจัย
[๑๕] ๑. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย
มี ๓ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณูปนิสสยะ อนันตรูปนิสสยะ และ
ปกตูปนิสสยะ มี ๓ วาระ (วาระที่ ๑-๒-๓)
๔. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่
ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย
มี ๓ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณปนิสสยะ อนันตรูปนิสสยะ และ
ปกตูปนิสสยะ มี ๓ วาระ (วาระที่ ๔-๕-๖)
๗. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ และกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอุปนิสสย-
ปัจจัย
มี ๓ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณูปนิสสยะ อนันตรูปนิสสยะ และ
ปกตูปนิสสยะ มี ๓ วาระ (วาระที่ ๗-๘-๙)
๑๐. อาเสวนปัจจัย
[๑๖] ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาเสวนปัจจัย มี ๙ วาระ.
๑๑. กัมมปัจจัย
[๑๗] ๑. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่
ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย

๒. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย
๓. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ และกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย
๑๒. อาหารปัจจัย
[๑๘] ๑. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่
ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอาหารปัจจัย มี ๓ วาระ.
๑๓. อินทริยปัจจัย
[๑๙] ๑. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ ด้วยอำนาจของอินทริยปัจจัย มี ๙ วาระ.
๑๔. ฌานปัจจัย
[๒๐] ๑. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่
ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย มี ๓ วาระ.
๑๕. มัคคปัจจัย
[๒๑] ๑. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ ด้วยอำนาจของมัคคปัจจัย มี ๙ วาระ.

การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๒๒] ในเหตุปัจจัย มี ๓ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ. ในอนันตรปัจจัย มี ๙ วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี
๙ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ. ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี
๙ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๓ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๓ วาระ ในอินทริย-
ปัจจัย มี ๙ วาระ ในฌานปัจจัย มี ๓ วาระ ในมัคคปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
สัมปยุตตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัตถิปัจจัย มี ๙ วาระ ในนัตถิปัจจัย มี ๙ วาระ
ในวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
ปัจจนียนัย
การยกปัจจัยในปัจจนียะ
[๒๓] ๑. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็น
เหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของ
สหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ.
๔. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่
ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของ
สหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.

๕. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของ
สหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.
๖. กุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ และกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย,
เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของ
อุปนิสสยปัจจัย.
๗. กุศลธรรมที่เป็นเหตุ และกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณ-
ปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจ
ของอุปนิสสยปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๒๔] ในนเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ ในโนอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
อนุโลมปัจจนียนัย
การนับจำนวนวาระในอนุโลมปัจจนียะ
[๒๕] เพราะเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ . . . ฯลฯ
ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.

ปัจจนียานุโลมนัย
การนับจำนวนวาระในปัจจนียานุโลม
[๒๖] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ... ฯลฯ
ในอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
อนุโลมนัยก็ดี ปัจจนียนัยก็ดี อนุโลมปัจจนียนัยก็ดี ปัจจนียานุโลม-
นัยก็ดี แห่งปัญหาวาระในกุสลติกะ นับไว้อย่างไร พึงนับอย่างนั้น.
อกุศลบทปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๒๗] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๒. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๓. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๔. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่ไม่ใช่
เหตุ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย

๕. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๖. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย อาศัยอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๗. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็น
เหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๘. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็น
เหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
๙. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๒๘] ในเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ ในกัมมปัจจัย มี ๙ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๙
วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.
ปัจจนียนัย
๑. นเหตุปัจจัย
[๒๙] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่ไม่ใช่
เหตุ เกิดขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย

๒. นอธิปติปัจจัย
[๓๐] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ
เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ
๖. นกัมมปัจจัย
[๓๑] ๑. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ
เกิดขึ้น เพราะนกัมมปัจจัย
๒. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่ไม่ใช่
เหตุ เกิดขึ้น เพราะนกัมมปัจจัย
๓. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ อาศัยอกุศลธรรมที่เป็นเหตุ
และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เกิดขึ้น เพราะนกัมมปัจจัย
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๓๒] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในปัจฉาชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในนอาเสวน-
ปัจจัย มี ๙ วาระ ในนกัมมปัจจัย มี ๓ วาระ ในนวิปากปัจจัย มี ๙ วาระ
ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๙ วาระ ฯลฯ
อนุโลมปัจจนียนัย
การนับจำนวนวาระในอนุโลมปัจจนียะ
[๓๓] เพราะเหตุปัจจัย ในนอธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ... ฯลฯ

ปัจจนียานุโลมนัย
การนับจำนวนวาระในปัจจนียานุโลม
[๓๔] เพราะเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี ๑ วาระ. . . ฯลฯ
สหชาตวาระก็ดี ปัจจยวาระก็ดี นิสสยวาระก็ดี สังสัฏฐวาระก็ดี
สัมปยุตตวาระก็ดี พึงให้พิสดารเหมือนปฏิจจวาระ.
อกุศลบทปัญหาวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๓๕] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
๒. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
๓. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของเหตุปัจจัย
๒. อารัมมณปัจจัย
[๓๖] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ.

๔. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ.
๗. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ.
๓. อธิปติปัจจัย
[๓๗] ๑. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย
มีอย่างเดียว คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ มี ๓ วาระ.
๔. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ มี ๓ วาระ.
๗. อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ
ทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของอธิปติ-
ปัจจัย
มีอย่างเดียว คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ มี ๓ วาระ.
๑๑. กัมมปัจจัย
[๓๘] ๑. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย

๒. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ ด้วยอำนาจของกัมนปัจจัย
๓. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่เป็นเหตุ และอกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย
มี ๓ วาระ.
๑๒. อาหารปัจจัย
[๓๙] ๑. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอาหารปัจจัย มี ๓ วาระ.
๑๓. อินทริยปัจจัย
[๔๐] ๑. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของอินทริยปัจจัย มี ๓ วาระ.
๑๔. ฌานปัจจัย
[๔๑] ๑. อกุศลธรรมที่ไม่ใช่เหตุ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรม
ที่ไม่ใช่เหตุ ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๔๒] ในเหตุปัจจัย มี ๓ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๙ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๙ วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี