มี ๓ อย่าง คือที่เป็น สหชาตะ, ปุเรชาตะ รวมกับ อาหาระ
และรวมกับ อินทริยะ
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๗๗๙] ในนเหตุปัจจัย มี ๗ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๗ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๗ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๗ วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี ๗ วาระ ในนสหชาตปัจจัย มี ๖ วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี ๖
วาระ ในนนิสสยปัจจัย มี ๖ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๗ วาระ ใน
นปุเรชาตปัจจัย มี ๗ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๗ วาระ ในนสัมปยุตต-
ปัจจัย มี ๖ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๕ วาระ ในโนอัตถิปัจจัย มี ๕ วาระ
ในโนนัตถิปัจจัย มี ๗ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๗ วาระ ในโนอวิคตปัจจัย
มี ๕ วาระ.
อนุโลมปัจจนียนัย
การนับจำ นวนวาระในอนุโลมปัจจนียะ
[๗๘๐] เพราะเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี ๔ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในนสมนันตรปัจจัย
มี ๔ วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี ๒ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ
ในนสัมปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในโนนัตถิ-
ปัจจัย มี ๔ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๔ วาระ.

ปัจจนียานุโลมนัย
การนับจำนวนวาระในปัจจนียานุโลม
[๗๘๑] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ... ใน
นอธิปติปัจจัย มี ๔ วาระ อนุโลมมาติกาพึงให้พิสดาร ในอวิคตปัจจัย มี
๗ วาระ.
รูปาวจรทุกะ จบ

๙๕. อรูปาวจรทุกะ
ปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๘๒] ๑. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม.
๓. อรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม
อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจร-
ธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาวจร-
ธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.

ในปฏิสนธิขณะ ขันธ์ ๓ และกฏัตตารูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
หทยวัตถุ อาศัยขันธ์ทั้งหลาย, ขันธ์ทั้งหลาย อาศัยหทยวัตถุ.
ฯลฯ มหาภูตรูป ๑.
๕. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
ฯลฯ
การนับจำ นวนวาระในอนุโลม
[๗๘๓] ในเหตุปัจจัย มี ๕ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๒ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๕ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๒ วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี ๒ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๕ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๒ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๕ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๒ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย มี
๒ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๒ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๕ วาระ ในวิปาก-
ปัจจัย มี ๒ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๕ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี ๕ วาระ.
ปัจจนียนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๘๔] ๑. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนเหตุปัจจัย

คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาวจร-
ธรรม ซึ่งเป็นอเหตุกะ ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในอเหตุกปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
โมหะ ที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ อาศัยขันธ์
ทั้งหลายที่สหรคตด้วยวิจิกิจฉา ที่สหรคตด้วยอุทธัจจะ.
ฯลฯ เพราะนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ.
๓. นอธิปติปัจจัย
[๗๘๕] ๑. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ อธิปติธรรมที่เป็นอรูปาวจรธรรม อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็น
อรูปาวจรธรรม ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอธิปติปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาวจร
ธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.

๔. นอนันตรปัจจัย ฯลฯ ๗. นอุปนิสสยปัจจัย
ฯลฯ เพราะนอนันตรปัจจัย ฯลฯ
ฯลฯ เพราะนอุปนิสสยปัจจัย
๘. นปุเรชาตปัจจัย
[๗๘๖] ๑. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนปุเรชาตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม ฯลฯ
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๒)
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม.
๓. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนปุเรชาตปัจจัย
คือ ในอรูปภูมิ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม ฯลฯ
ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนปุเรชาต-
ปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.

๙. นปัจฉาชาตปัจจัย
ฯลฯ เพราะนปัจฉาชาตปัจจัย.
๑๐. นอาเสวนปัจจัย
[๗๘๗] ๑. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม ซึ่งเป็นวิบาก
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ในปฏิสนธิขณะ ฯลฯ
๒. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม-
๓. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวนปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ และจิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาว-
จรธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒.
ฯลฯ ตลอดถึงอสัญญสัตว์.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะนอาเสวน-
ปัจจัย

คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
การนับจำ นวนวาระในปัจจนียะ
[๗๘๘] ในนเหตุปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๒ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี ๓ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี
๓ วาระ ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๓ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๕ วาระ
ในนอาเสวนปัจจัย มี ๔ วาระ ในนกัมมปัจจัย มี ๒ วาระ ในนวิปากปัจจัย
มี ๕ วาระ ในนอาหารปัจจัย มี ๑ วาระ ในนอินทริยปัจจัย มี ๑ วาระ ใน
นฌานปัจจัย มี ๑ วาระ ในนมัคคปัจจัย มี ๑ วาระ ในนสัมปยุตตปัจจัย มี
๓ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ
ในโนวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.
การนับทั้งสองนัยนอกนี้ก็ดี สหชาตะวาระก็ดี พึงกระทำ.

ปัจจยวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๗๘๙] ๑. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย มี ๓ วาระ เหมือนกับปฏิจจวาระ.
๔. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่
อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม ฯลฯ ตลอดถึง
อัชฌัตติกมหาภูตรูป.
ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
๕. อรูปาวจรธรรม อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม
เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
๖. อรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม
อาศัยธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยหทยวัตถุ.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยมหาภูตรูปทั้งหลาย.
๗. อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจรธรรม และธรรม
ที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม และหทยวัตถุ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.

๘. ธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม อาศัยอรูปาวจร-
ธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม และ
มหาภูตรูปทั้งหลาย.
๙. อรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม
อาศัยอรูปาวจรธรรม และธรรมที่ไม่ใช่อรูปาวจรธรรม เกิดขึ้น
เพราะเหตุปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นอรูปาวจรธรรม และหทยวัตถุ
ฯลฯ ขันธ์ ๒.
จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอรูปาวจรธรรม และมหา-
ภูตรูปทั้งหลาย.
การนับจำนวนวาระในอนุโลม
[๗๙๐] ในเหตุปัจจัย มี ๙ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ ใน
อธิปติปัจจัย มี ๙ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในสมนันตรปัจจัย มี
๔ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๙ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๔ วาระ ใน
นิสสยปัจจัย มี ๙ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี ๔ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๔ วาระ ในกัมมปัจจัย มี ๙ วาระ ในวิปาก-
ปัจจัย มี ๒ วาระ ฯลฯ ในอวิคตปัจจัย มี ๙ วาระ.