อย่างไรพระราชาผู้หลงใหล จักทรงบูชายัญด้วย
พระมเหสี ๔ พระองค์ ผู้งามเสมอด้วยทอง มี
พระวรกายไล้ทาด้วยจุรณจันทน์ อย่างไรพระราชา
ผู้หลงใหล จึงจักบูชายัญด้วยคฤหบดี ๔ คน ผู้งดงาม
เสมอด้วยทอง มีร่างกายไล้ทาด้วยจุรณจันทน์
คามนิคมทั้งหลายจะว่างเปล่า ไม่มีมนุษย์ กลายเป็น
ป่าใหญ่ไป ฉันใด เมื่อพระราชารับสั่งให้เอาพระจันท-
กุมารและพระสุริยกุมารบูชายัญ พระนครปุบผวดีก็
ก็จักร้างว่างเปล่า ไม่มีมนุษย์ กลายเป็นป่าใหญ่ไป
ฉันนั้น.
[๘๑๖] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ข้าพระบาท
จักเป็นบ้า มีความเจริญถูกขจัดแล้ว มีสรีระเกลือก
กลั้วด้วยธุลี ถ้าเขาฆ่าจันทกุมารลมปราณของข้าพระ-
บาทก็จะแตกทำลาย ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ข้า
พระบาทจักเป็นบ้า มีความเจริญถูกขจัดแล้วมีสรีระ
เกลือกกลั้วด้วยธุลี ถ้าเขาฆ่าสุริยกุมาร ลมปราณของ
ข้าพระบาทก็จะแตกทำลาย.
[๘๑๗] สะใภ้ของเราเหล่านี้ คือ นางฆัฏฏิกา
นางอุปรักขี นางโปกขณี และนางคายิยา ล้วนกล่าว
วาจาเป็นที่รักแก่กันและกัน เพราะเหตุไร จึงไม่ฟ้อน
รำขับร้องให้จันทกุมารและสุริยกุมารรื่นรมย์เล่า ใคร
อื่นที่จะเสมอด้วยนางทั้ง ๔ นั้นไม่มี.

[๘๑๘] ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจ
ใดย่อมเกิดมีแก่เราในเมื่อจันทกุมารถูกเขานำไปเพื่อ
จะฆ่า แม่ของเจ้าจงได้ประสบความโศกเศร้าใจของ
เรานี้ ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อม
เกิดมีแก่เรา ในเมื่อสุริยกุมารถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า
แม่ของเจ้าจงได้ประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้
ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อมเกิดมีแก่
เรา ในเมื่อจันทกุมารถูกเขานำไปเพื่อจะฆ่า ภรรยา
ของเจ้าจงประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้ ดูก่อน
ขัณฑหาละ ความโศกเศร้าใจใดย่อมเกิดมีแก่เรา ใน
เมื่อสุริยกุมารถูกนำไปเพื่อจะฆ่า ภรรยาของเจ้าจงได้
ประสบความโศกเศร้าใจของเรานี้ ดูก่อนเจ้าขัณฑ-
หาละ เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้งหลาย ผู้ไม่คิดประทุษ
ร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ แม่ของเจ้าจงอย่าได้เห็นพวก
ลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามีเลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ
เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้งหลาย ผู้เป็นที่มุ่งหวังของโลก
ทั้งปวงแม่จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็น
สามีเลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละ เจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมาร
ทั้งหลายผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ ภรรยา
ของเจ้า จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามี
เลย ดูก่อนเจ้าขัณฑหาละเจ้าได้ให้ฆ่าพระกุมารทั้ง
หลาย ผู้เป็นที่มุ่งหวังของโลกทั้งปวง ภรรยาของเจ้า
จงอย่าได้เห็นพวกลูก ๆ และอย่าได้เห็นสามีเลย.

[๘๑๙] ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์ทั้ง
หลายเสีย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้งหลาย ให้
เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า ถึงแม้ว่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่ ถึงจะเลี้ยง
ช้างและม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระองค์
ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์ทั้ง
หลาย ให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิตเถิดพระเจ้าข้า
ถึงแม้ว่าข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่ใหญ่
ก็จะขนมูลช้างให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่าข้าพระ-
องค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้าพระองค์
ทั้งหลาย ให้เป็นทาสของขัณฑทาลปุโรหิตเถิดพระเจ้า
ข้า ถึงแม้ว่า ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกจองจำด้วยโซ่
ใหญ่ ก็จะขนมูลม้าให้เขา ขอเดชะ อย่าได้ทรงฆ่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายเสียเลย โปรดพระราชทานข้า
พระองค์ทั้งหลาย ให้เป็นทาสของขัณฑหาลปุโรหิต
ตามที่พระองค์มีพระประสงค์เถิด พระเจ้าข้า ถึงแม้
ว่า ข้าพระองค์ทั้งหลายจะถูกขับไล่จากแว่นแคว้น ก็
จักเที่ยวภิกขาจารเลี้ยงชีวิต ขอเดชะ หญิงทั้งหลายผู้
ปรารถนาบุตร แม้จะเป็นคนยากจน ย่อมวอนขอบุตร
ต่อเทพเจ้า หญิงบางพวกละปฏิภาณแล้ว ไม่ได้บุตร
ก็มี หญิงเหล่านั้นย่อมกระทำความหวังว่า ขอลูกทั้ง
หลายจงเกิดแก่เรา แต่นั้นขอหลานจงเกิดอีก ข้าแต่
พระองค์ผู้ประเสริฐ พระองค์รับสั่งให้ฆ่าข้าพระองค์

ทั้งหลาย เพื่อต้องการทรงบูชายัญ โดยเหตุอันไม่
สมควร ข้าแต่สมเด็จพระบิดา คนทั้งหลายเขาได้ลูก
เพราะความวิงวอนเทพเจ้า ขอพระองค์อย่ารับสั่งให้ฆ่า
ข้าพระองค์ทั้งหลายเลย อย่าทรงบูชายัญนี้ด้วยบุตร
ทั้งหลายที่ได้มาโดยยากเลยพระเจ้าข้า ข้าแต่สมเด็จ
พระบิดา คนทั้งหลายเขาได้บุตรเพราะความวิงวอน
เทพเจ้า ขอพระองค์อย่ารับสั่งให้ฆ่าข้าพระองค์ทั้ง
หลายเลยพระเจ้าข้า ขอได้ทรงพระกรุณา โปรดอย่า
ได้พรากข้าพระองค์ทั้งหลายผู้เป็นบุตรที่ได้มาด้วย
ความยาก จากมารดาเลยพระเจ้าข้า.
[๘๒๐] ข้าแต่พระมารดา พระมารดาย่อมย่อย
ยับ เพราะทรงเลี้ยงลูกจันทกุมารมาด้วยความลำบาก
มาก ลูกขอกราบพระบาทพระมารดา ขอพระราช-
บิดา จงทรงได้ปรโลกอันสมบูรณ์เถิด เชิญพระมารดา
ทรงสวมกอดลูก แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูก
กราบไหว้ ลูกจะจากไป ณ บัดนี้ เพื่อประโยชน์แก่
ยัญของสมเด็จพระราชบิดาเอกราช เชิญพระมารดา
ทรงสวมกอดลูก แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูก
กราบไหว้ ลูกจะจากไป ณ บัดนี้ เพื่อประโยชน์แก่
พระทัยให้พระมารดา เชิญพระมารดาทรงสวมกอดลูก
แล้วประทานพระยุคลบาทให้ลูกกราบไหว้ ลูกจะจาก
ไป ณ บัดนี้ ทำความโศกเศร้าใจให้แก่ประชุมชน.

[๘๒๑] ดูก่อนลูกโคตมี มาเถิด เจ้าจงรัดเมาลี
ด้วยใบบัว จงประดับดอกไม้อันแซมด้วยกลีบจำปา
นี่เป็นปรกติของเจ้ามาเก่าก่อน มาเถิด เจ้าจงไล้ทา
เครื่องลูบไล้ คือ จุรณจันทน์แดงของเจ้าเป็นครั้งสุดท้าย
เจ้าลูบไล้ด้วยจุรณจันทน์แดงนั้นดีแล้ว ย่อมงดงามใน
ราชบริษัท มาเถิดเจ้าจงนุ่งผ้ากาสิกพัสตร์ อันเป็นผ้า
เนื้อละเอียดเป็นครั้งสุดท้าย เจ้านุ่งผ้ากาสิกพัสตร์นั้น
แล้ว ย่อมงดงามในราชบริษัท เชิญเจ้าประดับหัตถา-
ภรณ์ อันเป็นเครื่องประดับทองคำฝังแก้วมุกดาและ
แก้วมณี เจ้าประดับด้วยหัตถาภรณ์นั้นแล้ว ย่อมงด
งามในราชบริษัท.
[๘๒๒] พระเจ้าแผ่นดินผู้ครองรัฐ ผู้เป็นทายาท
ของชนบท เป็นเจ้าโลกองค์นี้ จักไม่ทรงยังความ
สิเนหาได้เกิดในบุตรแน่ละหรือ.
[๘๒๓] ลูกทั้งหลายเป็นที่รักของเรา อนึ่ง แม้
เจ้าทั้งหลายผู้เป็นภรรยาก็เป็นที่รักของเรา แต่เรา
ปรารถนาสวรรค์ เหตุนั้นจึงได้ให้ฆ่าลูกทั้งหลาย.
[๘๒๔] ข้าแต่พระองค์ผู้ประเสริฐ ขอจงทรง
พระกรุณาโปรดรับสั่งให้ฆ่าข้าพระบาทเสียก่อน ขอ
ความทุกข์อย่าได้ทำลายหทัยของข้าพระบาทเลย พระ-
ราชโอรสของพระองค์เป็นสุขุมาลชาติ ประดับแล้ว
งดงาม ข้าแต่เจ้าชีวิต ขอได้โปรดฆ่าข้าพระบาทเสีย
ก่อน ข้าพระบาทจักเป็นผู้มีความเศร้าโศกกว่าจันท-

กุมาร ขอพระองค์จงทรงทำบุญให้ไพบูลย์ ข้าพระ
บาททั้งสองจะเที่ยวไปในปรโลก.
[๘๒๕] ดูก่อนจันทาผู้มีตางาม เจ้าอย่าชอบใจ
ความตายเลย เมื่อโคตมีบุตรผู้อันเราบูชายัญแล้ว พี่
ผัวน้องผัวของเจ้าเป็นอันมากจักยังเจ้าให้รื่นรมย์ยินดี.
[๘๒๖] เมื่อพระราชาตรัสอย่างนี้แล้ว พระนาง
จันทาเทวีก็ร่ำตีพระองค์ด้วยฝ่าพระหัตถ์ ทรงรำพันว่า
ไม่มีประโยชน์ด้วยชีวิต เราจักดื่มยาพิษตายเสียในที่นี้
พระญาติพระมิตรของพระราชาพระองค์นี้ ผู้มีพระทัย
ดี ซึ่งจะกราบทูลทัดทานพระราชาว่า อย่าได้รับสั่งให้
ฆ่าพระราชโอรสอันเกิดแต่พระอุระเลย ย่อมไม่มีแน่แท้
เทียว พระญาติพระมิตรของพระราชาพระองค์นี้ ผู้มี
พระทัยดี ซึ่งกราบทูลทัดทานพระราชาว่า อย่าได้รับ
สั่งให้ฆ่าพระราชโอรส อันเกิดแต่พระองค์เลย ย่อม
ไม่มีเป็นแน่แท้เทียว บุตรของข้าพระบาทเหล่านี้
ประดับพวงดอกไม้ สวมกำไลทองต้นแขน ขอพระ-
ราชาจงเอาบุตรของข้าพระบาทเหล่านั้นบูชายัญ แต่
ขอพระราชทานปล่อยโคตมีบุตรเถิด ข้าแต่พระมหา
ราชา ขอจงทรงตัดแบ่งข้าพระบาทให้เป็นร้อยส่วน
แล้ว ทรงบูชายัญในสถานที่เจ็ดแห่ง อย่าได้ทรงฆ่า
พระราชบุตรองค์ใหญ่ ผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจ
ดังราชสีห์เลย ข้าแต่พระมหาราช ขอจงตัดแบ่งข้า

พระบาทให้เป็นร้อยส่วนแล้ว ทรงบูชายัญในสถานที่
เจ็ดแห่ง อย่าได้ทรงฆ่าพระราชบุตรองค์ใหญ่ผู้เป็นที่
มุ่งหวังของโลกทั้งปวงเลย.
[๘๒๗] เครื่องประดับเป็นอันมากล้วนแต่ของ
ดี ๆ คือ มุกดา มณี แก้วไพฑูรย์ เราให้แก่เจ้า เมื่อ
เจ้ากล่าวคำดี นี้เป็นของที่เราให้แก่เจ้าครั้งสุดท้าย.
[๘๒๘] เมื่อก่อน พวงมาลาบานเคยสวมที่พระ-
ศอของพระกุมารเหล่าใด วันนี้ ดาบที่เขาลับคมดีแล้ว
จักฟันที่พระศอของพระกุมารเหล่านั้น เมื่อก่อน พวง
มาลาอันวิจิตรเคยสวมที่พระศอของกุมารเหล่าใด วัน
นี้ ดาบอันเขาลับคมดีแล้ว จักฟันที่พระศอของกุมาร
เหล่านั้น ไม่ช้าแล้วหนอดาบจักฟันที่พระศอของพระ
ราชบุตรทั้งหลาย ก็หทัยของเราจะไม่แตก แต่จะต้อง
มีเครื่องรัดอย่างมันคงเหลือเกิน พระจันทกุมารและ
พระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้นกาสีอันสะอาด ประดับ
กุณฑลไล้ทากฤษณาและจุรณแก่นจันทร์ เสด็จออก
เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญของพระเจ้าเอกราช พระ-
จันทกุมารและพระสุริยกุมารทรงผ้าแคว้นกาสีอันขาว
สะอาด ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณา และจรุณแก่น
จันทน์ เพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญของพระเจ้าเอก
ราช พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร ทรงผ้าแคว้น
กาสีอันขาวสะอาด ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณาและ
จุรณแก่นจันทน์ เสด็จออกทำความเศร้าพระทัยแก่

พระชนนี พระจันทกุมารและพระสุริยกุมารทรงผ้า
แคว้นกาสีอันขาวสะอาดประดับกุณฑลไล้ทากฤษณา
และจุรณแก่นจันทน์ เสด็จออกทำความเศร้าใจให้แก่
ประชุมชน พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร เสวย
พระกระยาหารอันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระสรง
พระกายดีแล้ว ประดับกุณฑลไล้ทากฤษณาและจุรณ
แก่นจันทน์ เสด็จออกเพื่อประโยชน์แก่การบูชายัญ
ของพระเจ้าเอกราช พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร
เสวยพระกระยาหารอันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนาน
สระสรงพระกายดีแล้ว ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณา
และจุรณจันทน์ เสด็จออกกระทำความเศร้าพระทัยให้
แก่พระชนนี พระจันทกุมารและพระสุริยกุมาร เสวย
พระกระยาหาร อันปรุงด้วยรสเนื้อ ช่างสนานสระ
สรงพระกายดีแล้ว ประดับกุณฑล ไล้ทากฤษณาและ
จรุณแก่นจันทน์ เสด็จออกกระทำความเศร้าใจให้แก่
ประชุมชน.
[๘๒๙] เมื่อเขาตกแต่งเครื่องบูชายัญทุกสิ่งแล้ว
เมื่อพระจันทกุมารและพระสุริยกุมารประทับนั่ง เพื่อ
ประโยชน์แก่การบูชายัญ พระราชธิดาของพระเจ้า
ปัญจาลราช ประนมอัญชลีเสด็จดำเนินเวียนใน
ระหว่างบริษัททั้งปวงทรงกระทำสัจกิริยาว่า ขัณฑหาละ

ผู้มีปัญญาทราม ได้กระทำกรรมชั่ว ด้วยความสัจจริง
อันใด ด้วยสัจวาจานี้ ขอให้ข้าพเจ้าได้อยู่ร่วมกับ
พระสวามี อมนุษย์เหล่าใดมีอยู่ในที่นี้ ยักษ์ สัตว์ที่
เกิดแล้วและสัตว์ที่จะมาเกิดก็ดี ขอจงกระทำความ
ขวนขวายช่วยเหลือข้าพเจ้า ขอให้ข้าพเจ้าได้อยู่ร่วม
กับพระสวามี เทวดาทั้งหลายที่มาแล้วในที่นี้ ปวง
สัตว์ที่เกิดแล้วและสัตว์ที่จะมาเกิด ขอจงคุ้มครอง
ข้าพเจ้าผู้แสวงหาที่พึ่ง ข้าพเจ้าขอวิงวอนท่านทั้งหลาย
ขออย่าให้พวกข้าศึกชนะพระสวามีของข้าพเจ้าเลย.
[๘๓๐] ท้าวสักกเทวราชได้ทรงสดับเสียงคร่ำ
ครวญของพระนางจันทานั้นแล้ว ทรงกวัดแกว่งค้อน
ยังความกลัวให้เกิดแก่พระเจ้าเอกราชนั้นแล้วได้ตรัส
กะพระราชาว่า พระราชากาลี จงรู้ไว้ อย่าให้เราตี
เศียรของท่านด้วยค้อนเหล็กนี้ ท่านอย่าได้ฆ่าบุตรองค์
ใหญ่ผู้ไม่คิดประทุษร้าย ผู้องอาจดังราชสีห์ พระ
ราชากาลี ท่านเคยเห็นที่ไหน คนผู้ปรารถนาสวรรค์
ฆ่าบุตรภรรยา เศรษฐี และคฤหบดี ผู้ไม่คิดประทุษ-
ร้าย.
[๘๓๑] ขัณฑหาลปุโรหิตและพระราชา ได้ฟัง
พระดำรัสของท้าวสักกะ ได้เห็นรูปอันอัศจรรย์แล้ว
ให้เปลื้องเครื่องพันธนาการของสัตว์ทั้งปวง เหมือน

ดังเปลื้องเครื่องพันธนาการของคนผู้ไม่มีความชั่ว เมื่อ
สัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่ประชุม
อยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้นทุกคน เอาก้อนดินคนละก้อน
ทุ่มลง การฆ่าซึ่งขัณฑหาลปุโรหิตได้มีแล้วด้วยประ-
การดังนี้.
[๘๓๒] คนผู้กระทำกรรมชั่วฉันใดฉันนั้นเป็น
ต้องเข้านรกทั้งหมด คนทำกรรมชั่วแล้ว ไม่พึงได้จาก
โลกนี้ไปสู่สุคติเลย.
[๘๓๓] เมื่อสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจอง
จำแล้ว ผู้ที่มาประชุมกันอยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ
พระราชาทั้งหลาย ประชุมกันอภิเษกพระจันทกุมาร
เมื่อสัตว์ทั้งปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มา
ประชุมกันอยู่ ณ ที่นั้นในกาลนั้น คือ เทวดาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันอภิเษกพระจันทกุมาร เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุมพร้อม
กัน ณ ที่นั้น ในกาลนั้น คือ เทพกัญญาทั้งหลาย
ประชุมพร้อมกันอภิเษกพระจันทกุมาร เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่ประชุมพร้อม
กัน ณ ที่นั้น ในกาลนั้น คือ พระราชาทั้งหลายประ-
ชุมพร้อมกัน ต่างแกว่งผ้าและโบกธง เมื่อสัตว์ทั้ง
ปวงหลุดพ้นจากเครื่องจองจำแล้ว ผู้ที่มาประชุมพร้อม