เจดีย์ไม่ใช่ตัวแทนพระพุทธเจ้า คำว่า “จักเป็นดังตถาคตอยู่เป็นนิตย์” ที่คนเข้าใจผิด
...พระอานนท์ทูลว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญเมื่อพระองค์เสด็จหลีกไป พระมหาวิหารเชตวันหมดที่พึ่งอาศัย มนุษย์ทั้งหลายไม่ได้สถานที่เป็นที่บูชา ข้าพระองค์จักนำพืชจากต้นมหาโพธิมาปลูกที่ประตูพระเชตวัน พระเจ้าข้า พระศาสดาตรัสว่า ดีแล้วอานนท์ เธอจงปลูกเถิดเมื่อเป็นเช่นนั้น ในพระเชตวันก็จักเป็นดังตถาคตอยู่เป็นนิตย์...
แทนไม่ได้ ใครว่าแทนได้ ก็ขัดทันทีกับข้อที่ว่าธรรมและวินัยเป็นศาสดาแทน
...ดูก่อนอานนท์ บางที่พวกเธอจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า ปาพจน์มีพระศาสดาล่วงแล้ว พระศาสดาของพวกเราไม่มี ข้อนี้พวกเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น ธรรมก็ดีวินัยก็ดีอันใดอันเราแสดงแล้ว ได้บัญญัติไว้แล้วแก่พวกเธอ ธรรมและวินัยอันนั้นจักเป็นศาสดาแห่งพวกเธอ โดยกาลล่วงไปแห่งเรา...
"วัตถุหรือสถานที่เครื่องระลึกถึง" กับ "ตัวแทน" ต่างกัน ไม่เหมือนกัน
- "วัตถุหรือสถานที่เครื่องระลึกถึง" คือ เจดีย์ที่เป็นวัตถุมี 2 อย่าง คือ ธาตุเจดีย์ และ ปริโภคเจดีย์ (ส่วนอุทเทสิกเจดีย์ไม่มีวัตถุปรากฏ อันเดียวกันกับธรรมเจดีย์ )
- "ตัวแทน" คือ ธรรมและวินัย เท่านั้นที่แทนได้ เพราะท่านตรัสว่า ธรรมและวินัยเป็นศาสดาแทน ไม่เคยตรัสว่า เจดีย์วัตถุ คือศาสดาแทน เพราะนามเท่านั้นที่แทนนามได้
แต่ที่ตรัสว่า "ก็จักเป็นดังตถาคตอยู่เป็นนิตย์" ก็เพราะท่านเคยได้อยู่ เคยได้ใช้สอยต้นโพธิ์นั้น แต่การที่ท่านเคยได้ใช้สอย มันไม่ได้หมายความว่า ต้นโพธิ์คือตัวแทนท่าน เป็นเพียงแต่เครื่องระลึกถึงเท่านั้น สอดคล้องกับบูชามี 2 อย่างคือ บูชาด้วยอามิส และ บูชาด้วยธรรม บรรดาการบูชา 2 อย่างนี้ บูชาด้วยธรรมเป็นเลิศ
อามิสบูชาเป็นเพียงแต่บุญโภคทรัพย์ (ไม่ใช่บุญปัญญา) หลุดพ้นไม่ได้ อามิสบูชาไม่เรียกว่า บูชาพระพุทธเจ้า ปฏิบัติบูชาเท่านั้นจึงจะเรียกว่าบูชาพระพุทธเจ้า
...ภิกษุทั้งหลาย ผู้ใดมีความสิเนหาในเรา ผู้นั้นควรเป็นดุจอัตตทัตถะ ด้วยว่าชนทั้งหลายบูชาอยู่ด้วยวัตถุต่าง ๆ มีของหอมเป็นต้น ย่อมไม่ชื่อว่าบูชาเรา ส่วนผู้บูชาอยู่ด้วยการปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ย่อมชื่อว่าบูชาเรา เพราะฉะนั้น แม้ภิกษุรูปอื่นก็พึงเป็นเช่นอัตตทัตถะ...
และสอดคล้องกับข้อที่ว่า เจดีย์ดำรงพระศาสนาไว้ไม่ได้
...พระพุทธเจ้าทรงคัดค้านการบูชาใหญ่ ก็เพื่อจะทรง อนุเคราะห์บริษัทอย่างหนึ่ง เพื่อประสงค์จะให้ พระศาสนาดำรงยั่งยืน อย่างหนึ่ง จริงอยู่วิหาร 1,000 แห่ง เจดีย์ 1,000 เจดีย์ ก็ดำรงพระศาสนาไว้ไม่ได้...
นอกจากนี้ ยังมีรูปปั้นอีกที่ไม่ใช่ เจดีย์ แต่คนก็ยังจะเอามาปนมั่วใส่เจดีย์ เพราะเห็นว่าเป็นวัตถุเหมือนกัน