๑๐. ปุเรชาตปัจจัย
[๘๓๓] ๑. อนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยยานิกธรรม
ด้วยอำนาจของปุเรชาตปัจจัย มี ๒ วาระ.
พึงกระทำเหมือนอรูปทุกะ.
๑๑. ปัจฉาชาตปัจจัย ๑๒. อาเสวนปัจจัย
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของปัจฉาชาตปัจจัย มี ๒ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาเสวนปัจจัย มี ๒ วาระ.
๑๓. กัมมปัจจัย
[๘๓๔] ๑. นิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยยานิกธรรม ด้วย
อำนาจของกัมมปัจจัย
คือ เจตนาที่เป็นนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย.
๒. นิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยยานิกธรรม ด้วย
อำนาจของกัมมปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น สหชาตะ และ นานาขณิกะ
ที่เป็น สหชาตะ ได้แก่
เจตนาที่เป็นนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่จิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย.

ที่เป็น นานาขณิกะ ได้แก่
เจตนาที่เป็นนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่ผล ด้วยอำนาจของกัมม-
ปัจจัย.
พึงกระทำมูล (วาระที่ ๓)
เจตนาที่เป็นนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตขันธ์ และจิตต-
สมุฏฐานรูป ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย.
๔. อนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยยานิกธรรม
ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น สหชาตะ และ นานาขณิกะ
ที่เป็น สหชาตะ ฯลฯ
ที่เป็น นานาขณิกะ ได้แก่
เจตนาที่เป็นอนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่วิบากขันธ์ และกฏัตตา-
รูปทั้งหลาย ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย.
๑๔. วิปากปัจจัย ฯลฯ ๒๔. อวิคตปัจจัย
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของวิปากปัจจัย มี ๑ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาหารปัจจัย มี ๔ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอินทริยปัจจัย มี ๔ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของฌานปัจจัย มี ๔ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของมัคคปัจจัย มี ๔ วาระ.

ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสัมปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของวิปปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ.
พึงกระทำเหมือนอรูปทุกะ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอัตถิปัจจัย มี ๗ วาระ.
พึงกระทำเหมือนอรูปทุกะ.
หลักจำแนกวาระ มีบทต่างกันนั้น.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ.
ฯลฯ เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอวิคตปัจจัย มี ๗ วาระ.
การนับจำ นวนวาระในอนุโลม
[๘๓๕] ในเหตุปัจจัย มี ๔ วาระ ในอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ
ในอธิปติปัจจัย มี ๕ วาระ ในอนันตรปัจจัย มี ๓ วาระ ในสมนันตรปัจจัย
มี ๓ วาระ ในสหชาตปัจจัย มี ๕ วาระ ในอัญญมัญญปัจจัย มี ๒ วาระ
ในนิสสยปัจจัย มี ๗ วาระ ในอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ ในปุเรชาตปัจจัย
มี ๒ วาระ ในปัจฉาชาตปัจจัย มี ๒ วาระ ในอาเสวนปัจจัย มี ๒ วาระ ใน
กัมมปัจจัย มี ๔ วาระ ในวิปากปัจจัย มี ๑ วาระ ในอาหารปัจจัย มี ๔ วาระ
ในอินทริยปัจจัย มี ๔ วาระ ในฌานปัจจัย มี ๔ วาระ ในมัคคปัจจัย มี ๔
วาระ ในสัมปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในวิปปยุตตปัจจัย มี ๓ วาระ ในอัตถิ-
ปัจจัย มี ๗ วาระ ในนัตถิปัจจัย มี ๓ วาระ ในวิคตปัจจัย มี ๓ วาระ ใน
อวิคตปัจจัย มี ๗ วาระ.

ปัจจนียนัย
การยกปัจจัยในปัจจนียะ
[๘๓๖] ๑. นิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยยานิกธรรม ด้วย
อำนาจของสหชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย.
๒. นิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยยานิกธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย,
เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของ
ปัจฉาชาตปัจจัย.
๓. นิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยยานิกธรรม และ
อนิยยานิกธรรม ด้วยอำนาจของสหชาตปัจจัย.
๔. อนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยยานิกธรรม
ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของสหชาต-
ปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอุปนิสสยปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วย
อำ นาจของปุเรชาตปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของปัจฉาชาตปัจจัย,
เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของกัมมปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอาหาร
ปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของอินทริยปัจจัย.
๕. อนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยยานิกธรรม ด้วย
อำนาจของอุปนิสสยปัจจัย, เป็นปัจจัย ด้วยอำนาจของปุเรชาตปัจจัย.
๖. นิยยานิกธรรม และอนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่
นิยยานิกธรรม.
มีอย่างเดียว คือที่เป็น สหชาตะ รวมกับ ปุเรชาตะ

๗. นิยยานิกธรรม และอนิยยานิกธรรม เป็นปัจจัยแก่
อนิยยานิกธรรม.
มี ๓ อย่าง คือที่เป็น สหชาตะ, ปัจฉาชาตะ, ปัจฉาชาตะ รวมกับ
อาหาระ และรวมกับ อินทริยะ
การนับจำนวนวาระในปัจจนียะ
[๘๓๗] ในนเหตุปัจจัย มี ๗ วาระ ในนอารัมมณปัจจัย มี ๗ วาระ
ในนอธิปติปัจจัย มี ๗ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๗ วาระ ในนสมนันตร-
ปัจจัย มี ๗ วาระ ในนสหชาตปัจจัย มี ๕ วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี ๕
วาระ ในนนิสสยปัจจัย มี ๕ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๗ วาระ ใน
ในนปุเรชาตปัจจัย มี ๖ วาระ ในนปัจฉาชาตปัจจัย มี ๗ วาระ ฯลฯ ใน
นสัมปยุตตปัจจัย มี ๕ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๔ วาระ ในโนอัตถิปัจจัย
มี ๔ วาระ ในโนนัตถิปัจจัย มี ๗ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๗ วาระ ใน
โนอวิคตปัจจัย มี ๔ วาระ.
อนุโลมปัจจนียนัย
การนับจำนวนวาระในอนุโลมปัจจนียะ
[๘๓๘] เพราะเหตุปัจจัย ในนอารัมมณปัจจัย มี ๔ วาระ.... ใน
นอธิปติปัจจัย มี ๔ วาระ ในนอนันตรปัจจัย มี ๔ วาระ ในนสมนันตรปัจจัย
มี ๔ วาระ ในนอัญญมัญญปัจจัย มี ๒ วาระ ในนอุปนิสสยปัจจัย มี ๔ วาระ

ในนสัมปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในนวิปปยุตตปัจจัย มี ๒ วาระ ในโนนัตถิ-
ปัจจัย มี ๔ วาระ ในโนวิคตปัจจัย มี ๔ วาระ.
ปัจจนียานุโลม
การนับจำ นวนวาระในปัจจนียานุโลม
[๘๓๙] เพราะนเหตุปัจจัย ในอารัมมณปัจจัย มี ๓ วาระ... ใน
อธิปติปัจจัย มี ๕ วาระ อนุโลมมาติกาพึงให้พิสดาร ในอวิคตปัจจัย มี ๗ วาระ.
นิยยานิกทุกะ จบ

๙๘. นิยตทุกะ
ปฏิจจวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๘๔๐] ๑. นิยตธรรม อาศัยนิยตธรรม เกิดขึ้น เพราะเหตุ
ปัจจัย
คือ ขันธ์ ๓ อาศัยขันธ์ ๑ ที่เป็นนิยตธรรม ฯลฯ ขันธ์ ๒
๒. อนิยตธรรม อาศัยอนิยตธรรม เกิดขึ้น เพราะ
เหตุปัจจัย
คือ จิตตสมุฏฐานรูป อาศัยขันธ์ทั้งหลาย ที่เป็นนิยตธรรม พึงทำ
๕ วาระ
ปฏิจจวาระก็ดี สหชาตวาระก็ดี ปัจจยวาระก็ดี นิสสยวาระก็ดี
สังสัฏฐวาระก็ดี สัมปยุตตวาระก็ดี พึงทำเหมือนนิยยานิกทุกะ ไม่มีแตกต่างกัน
การจำแนกวาระต่างกัน

ปัญหาวาระ
อนุโลมนัย
๑. เหตุปัจจัย
[๘๔๑] ๑. นิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยตธรรม ด้วยอำนาจ
ของเหตุปัจจัย
มี ๔ วาระ เหมือนกับนิยยานิกทุกะ ไม่มีแตกต่างกัน.
๒. อารัมมณปัจจัย
[๘๔๒] ๑. นิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยตธรรม ด้วยอำนาจ
ของอารัมมณปัจจัย
คือ พระอริยะทั้งหลายออกจากมรรคแล้ว พิจารณามรรค, พิจารณา
กิเลสที่ละแล้ว ที่เป็นนิยตธรรม, กิเลสทั้งหลายที่เกิดขึ้นแล้วในกาลก่อน ฯลฯ
พิจารณาเห็นขันธ์ทั้งหลายที่เป็นนิยตธรรม โดยความเป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ
บุคคลรู้จิตของบุคคลผู้พร้อมเพรียงด้วยจิต ที่เป็นนิยตธรรม ด้วย
เจโตปริยญาณ
ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นนิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่เจโตปริยญาณ, แก่ปุพเพ-
นิวาสานุสสติญาณ, แก่ยถากัมมูปคญาณ, แก่อนาคตังสญาณ, แก่อาวัชชนะ
ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย
๒. อนิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยตธรรม ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย

คือ บุคคลให้ทาน ฯลฯ ศีล ฯลฯ อุโบสถกรรม ฯลฯ พิจารณา
กุศลกรรมทั้งหลายที่เคยเกิดขึ้นแล้วในกาลก่อน ฯลฯ ออกจากฌาน พิจารณา
ฌาน, ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภทานเป็นต้นนั้น ราคะที่
เป็นอนิยตธรรมย่อมเกิดขึ้น ทิฏฐิ ฯลฯ วิจิกิจฉา ฯลฯ อุทธัจจะ ฯลฯ โทมนัส
ที่เป็นอนิยตธรรม ย่อมเกิดขึ้น.
พระอริยะทั้งหลายพิจารณาผล, พิจารณานิพพาน.
นิพพาน เป็นปัจจัยแก่โคตรภู, แก่โวทาน, แก่อาวัชชนะ ด้วย
อำนาจของอารัมมณปัจจัย.
พระอริยะทั้งหลายพิจารณากิเลสที่ละแล้ว ที่เป็นอนิยตธรรม กิเลส
ที่ข่มแล้ว รู้กิเลสทั้งหลายที่เคยเกิดขึ้นแล้วในกาลก่อน ฯลฯ
บุคคลพิจารณาเห็นจักษุ ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นอนิยตธรรมโดยความ
เป็นของไม่เที่ยง ฯลฯ ย่อมยินดี ย่อมเพลิดเพลินยิ่ง เพราะปรารภจักษุเป็นต้น
นั้น ราคะที่เป็นอนิยตธรรม ฯลฯ โทมนัส ย่อมเกิดขึ้น.
เห็นรูปด้วยทิพยจักษุ ฯลฯ เป็นปัจจัยแก่อาวัชชนะ ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย.
๓. อนิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยตธรรม ด้วยอำนาจ
ของอารัมมณปัจจัย
คือ นิพพาน เป็นปัจจัยแก่มรรค ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.
รูปชีวิตินทรีย์เป็นปัจจัยแก่มาตุฆาตกรรม แก่ปิตุฆาตกรรม แก่
อรหันตฆาตกรรม แก่รุหิรุปปาทกรรม ด้วยอำนาจของอารัมมณปัจจัย.

ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นมิจฉัตตนิยตธรรม เกิดขึ้นแก่บุคคลผู้ยึดถือวัตถุใด
วัตถุนั้นเป็นปัจจัยแก่ขันธ์ทั้งหลายที่เป็นมิจฉัตตนิยตธรรม ด้วยอำนาจของ
อารัมมณปัจจัย.
๓. อธิปติปัจจัย
[๘๔๓] ๑. นิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยตธรรม ด้วยอำนาจ
ของอธิปติปัจจัย
มีอย่างเดียว คือที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นนิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่สัมปยุตตขันธ์ทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๒. นิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่อนิยตธรรม ด้วยอำนาจ
ของอธิปติปัจจัย
มี ๒ อย่าง คือที่เป็น อารัมมณาธิปติ และ สหชาตาธิปติ
ที่เป็น อารัมมณาธิปติ ได้แก่
พระอริยะทั้งหลายออกจากมรรค กระทำมรรคให้เป็นอารมณ์อย่าง
หนักแน่นแล้ว พิจารณา.
ที่เป็น สหชาตาธิปติ ได้แก่
อธิปติธรรมที่เป็นนิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่จิตตสมุฏฐานรูปทั้งหลาย
ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย.
๓. นิยตธรรม เป็นปัจจัยแก่นิยตธรรม และอนิยต-
ธรรม ด้วยอำนาจของอธิปติปัจจัย