ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อกระทำ
อรหัตนั้นให้แจ้ง และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร
จบ อรหัตตปัญหาสูตรที่ ๒
อรรถกถาอรหัตตปัญหาสูตรที่ ๒
ในการพยากรณ์ปัญหาในอรหัต เพราะอรหัตย่อมเกิดขึ้นในที่สุด
แห่งความสิ้นราคะโทสะและโมหะ ฉะนั้น พระสารีบุตร จึงกล่าวว่า ความ
สิ้นราคะ โทสะ โมหะดังนี้.
จบ อรรถกถาอรหัตตปัญหาสูตรที่ ๒
๓. ธรรมวาทีปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาผู้เป็นธรรมวาที
[๔๙๙] ดูก่อนท่านสารีบุตร ใครหนอเป็นธรรมวาทีในโลก ใคร
เป็นผู้ปฏิบัติดีในโลก ใครเป็นผู้ไปดีแล้วในโลก.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ ท่านผู้ใดแสดงธรรมเพื่อละราคะ โทสะ โมหะ
ท่านผู้นั้นเป็นธรรมวาทีในโลก อนึ่ง ท่านผู้ใดปฏิบัติเพื่อละราคะ โทสะ
โมหะ ท่านผู้นั้นเป็นผู้ปฏิบัติดีในโลก ราคะ โทสะ โมหะ อันท่านผู้ใด
ละแล้ว ถอนรากเสียแล้วทำให้เป็นดังตาลยอดด้วน กระทำไม่ได้มีใน
ภายหลัง ไม่ให้เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดา ท่านผู้นั้นเป็นผู้ไปดีแล้วในโลก.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ บรรดามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
ละราคะ โทสะ โมหะนั้น.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็บรรดาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
ละราคะ โทสะ โมหะนั้น.
สา. อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็นชอบ ฯลฯ
ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทาเพื่อละราคะ โทสะ โมหะนั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละราคะ
โทสะ โมหะนั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ ธรรมวาทีปัญหาสูตรที่ ๓
อรรถกถาธรรมวาทีปัญหาสูตรที่ ๓
บทว่า เต โลเก สุคตา ความว่า ท่านเหล่านั้น ชื่อว่า ไป
ดีแล้ว เพราะละราคะเป็นต้นไปแล้ว. บทว่า ทุกฺขสฺส โข อาวุโส
ปริญฺญตฺถํ ความว่า เพื่อกำหนดรู้วัฏทุกข์
จบ ธรรมวาทีปัญหาสูตรที่ ๓
๔. ภิมัตถิยสูตร๑
ว่าด้วยประโยชน์แห่งการประพฤติพรหมจรรย์
[๕๐๐] ดูก่อนท่านสารีบุตร ท่านอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ใน
พระสมณะโคดม เพื่อประโยชน์อะไร ?
๑. สูตรที่ ๔-๑๓ ไม่มีอรรถกถาแก้.
สา. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ เราอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ในพระผู้มี-
พระภาคเจ้า เพื่อกำหนดรู้ทุกข์.
ช. ดูก่อนผู้มีอายุ มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อกำหนด
รู้ทุกข์นั้น.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
กำหนดรู้ทุกข์นั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็น
ชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทาเพื่อกำหนดรู้ทุกข์นั้น
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อกำหนดรู้
ทุกข์นั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ กิมัตถิยสูตรที่ ๔
๕. อัสสาสัปปัตตสูตร
ว่าด้วยผู้ถึงความโล่งใจ
[๕๐๑] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า ถึงความโล่งใจ ๆ ดังนี้
ด้วยเหตุเพียงเท่าไรหนอแล จึงจะชื่อว่าถึงความโล่งใจ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ เมื่อไรภิกษุย่อมรู้ความเกิด ความดับ คุณ โทษ
และอุบายเครื่องสลัดออกแห่งผัสสายตนะ ๖ ตามความเป็นจริง ด้วยเหตุ
เพียงเท่านี้แล จึงจะชื่อว่าถึงความโล่งใจ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็บรรดามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
กระทำความโล่งใจนั้นให้แจ้ง.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็บรรดาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
กระทำความโล่งใจนั้นให้แจ้ง.
สา. อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็นชอบ ฯลฯ ตั้ง
ใจชอบ นี้แลเป็นบรรดา เป็นปฏิปทา เพื่อกระทำความโลงใจนั้นให้แจ้ง.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ บรรดาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อกระทำ
ความโล่งใจนั้นให้แจ้ง และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ อัสสาสัปปัตตสูตรที่ ๕
๖. ปรมัสสาสัปปัตรสูตร
ว่าด้วยผู้ถึงความโล่งใจอย่างยิ่ง
[๕๐๒] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า ถึงความโล่งใจอย่างยิ่ง ๆ
ดังนี้ ด้วยเหตุเพียงเท่าไรหนอแล จึงจะชื่อว่าถึงความโล่งใจอย่างยิ่ง.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ เมื่อไรภิกษุรู้ความเกิด ความดับ คุณ โทษ
และอุบายเครื่องสลัดออกแห่งผัสสายนะ ๖ ตามความเป็นจริงแล้ว เป็นผู้
หลุดพ้นเพราะไม่ถือมั่น ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล จึงจะชื่อว่าถึงความโล่งใจ
อย่างยิ่ง.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคมีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
กระทำความโล่งใจอย่างยิ่งนั้นให้แจ้ง.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็บรรดาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
กระทำความโล่งใจอย่างยิ่งนั้นให้แจ้ง.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความเห็น
ชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทา เพื่อกระทำความ
โล่งใจอย่างยิ่งนั้นให้แจ้ง.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ บรรดาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อกระทำ
ความโล่งใจอย่างยิ่งนั้นให้แจ้ง และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่าน
สารีบุตร.
จบ ปรมัสสาสัปปัตตสูตรที่ ๖
๗. เวทนาปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องเวทนา
[๕๐๓] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า เวทนา ๆ ดังนี้ เวทนา
เป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ เวทนา ๓ อย่างนี้ ๓ อย่างเป็นไฉน. คือ สุข-
เวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา เวทนา ๓ อย่าง นี้แล.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
กำหนดรู้เวทนา ๓ อย่างนี้.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
กำหนดรู้เวทนา ๓ อย่างนั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือความเห็น
ชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคาเป็นปฏิปทา เพื่อกำหนดรู้เวทนา ๓
อย่างนั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อกำหนด
รู้เวทนา ๓ อย่างนั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร
จบ เวทนาปัญหาสูตรที่ ๗
๘. อาสวปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องอาสวะ
[๕๐๔] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า อาสวะ ๆ ดังนี้ อาสวะ
เป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อาสวะ ๓ อย่างนี้ คือ กามาสวะ ภวาสวะ
อวิชชาสวะ อาสวะ ๓ อย่างนี้แล.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็บรรดามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
ละอาสวะเหล่านั้น.
สา มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
ละอาสวะเหล่านั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความ
เห็นชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทา เพื่อละอาสวะ
เหล่านั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละอาสวะ
เหล่านั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร
จบ อาสวปัญหาสูตรที่ ๘
๙. อวิชชาปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องอวิชชา
[๕๐๕] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า อวิชชา ๆ ดังนี้ อวิชชา
เป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ ความไม่รู้ในทุกข์ ในเหตุเกิดแห่งทุกข์ ใน
ความดับทุกข์ นี้ปฏิปทาเครื่องให้ถึงความดับทุกข์ นี้เรียกว่าอวิชชา
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
อวิชชาเหล่านั้น.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
ละอวิชชาเหล่านั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความ
เห็นชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นมรรคา เป็นปฏิปทา เพื่อละอวิชชา
เหล่านั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ บรรดาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละอวิชชา
เหล่านั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ อวิชชาปัญหาสูตรที่ ๙
๑๐. ตัณหาปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องตัณหา
[๕๐๖] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า ตัณหา ๆ ดังนี้ ตัณหา
เป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ ตัณหา ๓ ประการนี้ คือ กามตัณหา ภวตัณหา
วิภวตัณหา ตัณหา ๓ ประการนี้แล.
สา. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความ
เห็นชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นบรรดา เป็นปฏิปทา เพื่อละตัณหา
เหล่านั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละตัณหา
เหล่านั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ ตัณหาปัญหาสูตรที่ ๑๐
๑๑. โอฆปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องโอฆะ
[๕๐๗] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า โอฆะ ๆ ดังนี้ โอฆะ
เป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ โอฆะ ๔ ประการนี้ คือ กาโมฆะ ภโวฆะ
ทิฏโฐฆะ อวิชโชฆะ โอฆะ ๔ ประการนี้แล.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
ละโอฆะเหล่านั้น.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
ละโอฆะ เหล่านั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความ
เห็นชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นบรรดา เป็นปฏิปทา เพื่อละโอฆะ
เหล่านั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละโอฆะ
เหล่านั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ โอฆปัญหาสูตรที่ ๑๑
๑๒. อุปทานปัญหาสูตร
ว่าด้วยปัญหาเรื่องอุปาทาน
[๕๐๘] ดูก่อนท่านสารีบุตร ที่เรียกว่า อุปาทาน ๆ ดังนี้
อุปาทานเป็นไฉนหนอ.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อุปาทาน ๔ ประการนี้ คือ กามุปาทาน
ทิฏฐุปาทาน สีลัพพตุปาทาน อัตตวาทุปาทาน อุปาทาน ๔ ประการนี้แล.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคามีอยู่หรือ ปฏิปทามีอยู่หรือ เพื่อ
ละอุปาทานเหล่านั้น.
สา. มีอยู่ ผู้มีอายุ.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ ก็มรรคาเป็นไฉน ปฏิปทาเป็นไฉน เพื่อ
ละอุปาทานเหล่านั้น.
สา. ดูก่อนผู้มีอายุ อริยมรรคประกอบด้วยองค์ ๘ คือ ความ
เห็นชอบ ฯลฯ ตั้งใจชอบ นี้แลเป็นบรรดา เป็นปฏิปทา เพื่อละ
อุปาทานเหล่านั้น.
ช. ดูก่อนท่านผู้มีอายุ มรรคาดีนัก ปฏิปทาดีนัก เพื่อละอุปาทาน
เหล่านั้น และเพียงพอเพื่อความไม่ประมาท นะท่านสารีบุตร.
จบ อุปทานปัญหาสูตรที่ ๑๒