เรือนของชนที่คุ้นเคยกัน และย่อมเที่ยวสอดส่องดูที่ยืนและที่นั่งของสามี
ด้วยเหตุนั้นพระองค์ จึงตรัสว่า เวลาเที่ยง มีใจอันความริษยากลุ้มรุม
แล้ว. ส่วนในเวลาเย็น จิตของหญิงนั้น ย่อมน้อมไปเพื่อเสพอสัทธรรม.
ด้วยเหตุนั้น พระองค์ จึงตรัสว่า เวลาเย็นมีใจอันกามราคะกลุ้มรุมแล้ว.
จบ อรรถกถามาตุคามสูตรที่ ๔
๕. อนุรุทธสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๖๘] ครั้งนั้นแล ท่านพระอนุรุทธะเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ
ภาคเจ้าถึงที่ประทับ ฯ ล ฯ ครั้นแล้วได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่
พระองค์ผู้เจริญ ขอประทานพระวโรกาส ข้าพระองค์ได้เห็นมาตุคามเมื่อ
แตกกายตายไป เข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ด้วยทิพยจักษุอัน
บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มาตุคามผู้ประกอบด้วย
ธรรมเท่าไรหนอ เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก
[๔๖๙] พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย
ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕ ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่
ศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มีโอตตัปปะ ๑ มักโกรธ ๑ มีปัญญาทราม ๑
ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตก
กายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ อนุรุทธสูตรที่ ๔
สูตรที่ ๕ เป็นต้น มีเนื้อความง่ายทั้งนั้น

๖. อุปนาหีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๐] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ มักผูกโกรธ ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ อุปนาหีสูตรที่ ๖
๗. อิสสุกีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๑] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ มีความริษยา ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ อิสสุกีสูตรที่ ๗

๘. มัจฉรีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๒] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ มีความตระหนี่ ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ มัจฉรีสูตรที่ ๘
๙. อติจารสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๓] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ ประพฤตินอกใจ ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ
มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อม
เข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ อติจารีสูตรที่ ๙

๑๐. ทุสสีลสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๔] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ เป็นคนทุศีล ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ ทุสสีลสูตรที่ ๑๐
๑๑. อัปปัสสุตสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๕] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ มีสุตะน้อย ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ อัปปัสสุตสูตรที่ ๑๑

๑๒. กุสีตสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๖] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ เกียจคร้าน ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก
จบ กุสีตสูตรที่ ๑๒
๑๓. มุฏฐัสสติสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประกอย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๗] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ๑ ไม่มีหิริ ๑ ไม่มี
โอตตัปปะ ๑ มีสติหลง ๑ มีปัญญาทราม ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคาม
ผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึง
อบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ มุฏฐัสสติสูตรที่ ๑๓

๑๔. ปัญจเวรสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงอบาย
[๔๗๘] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ธรรม ๕
ประการเป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้ฆ่าสัตว์ ๑ ลักทรัพย์ ๑ ประพฤติ
ผิดในกาม ๑ พูดเท็จ ๑ ดื่มน้ำเมาคือสุราและเมรัยอันเป็นที่ตั้งแห่งความ
ประมาท ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
จบ ปัญจเวรสูตรที่ ๑๔
จบ เปยยาลวรรคที่ ๑
รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้
ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสในฝ่ายดำ คือ
๑. อมนาปสูตร ๒. มนาปสูตร ๓. อาเวณิกสูตร ๔. มาตุคาม-
สูตร ๕. อนุรุทะสูตร ๖. อุปนาหีสูตร ๗. อิสสุกีสูตร ๘. มัจฉรีสูตร
๙. อติจารีสูตร ๑๐. ทุสสีลสูตร ๑๑. อัปปัสสุตสูตร ๑๒. กุสีตสูตร
๑๓. มุฏฐัสสติสูตร ๑๔. ปัญจเวรสูตร.

เปยยาลวรรคที่ ๒ ๑
๑. อักโกธนสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงสุคติ
[๔๗๙] ครั้งนั้นแล ท่านพระอนุรุทธะเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระ
ภาคเจ้าถึงที่ประทับ ฯลฯ ครั้นแล้วได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า ข้าแต่
พระองค์ผู้เจริญ ขอประทานพระวโรกาส ข้าพระองค์เห็นมาตุคาม
เมื่อแตกกายตายไปเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ ล่วง
จักษุของมนุษย์ ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม
เท่าไรหนอ เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ พระผู้มี-
พระภาคเจ้าตรัสว่า ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕
ประการ เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ธรรม ๕ ประการ
เป็นไฉน. คือ มาตุคามเป็นผู้มีศรัทธา ๑ มีหิริ มีโอตตัปปะ ๑ ไม่มัก
โกรธ ๑ มีปัญญา ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕
ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์
๒. อนุปนาหีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงสุคติ
[๔๘๐] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ธรรม ๕ ประการเป็นไฉน.
คือ มาตุคามเป็นผู้มีศรัทธา ๑ มีหิริ ๑ มีโอตตัปปะ ๑ ไม่ผูกโกรธ ๑
มีปัญญา ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์.
๑. วรรคที่ ๒ ไม่มีอรรถกถาแก้.

๓. อนิสสุกีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงสุคติ
[๔๘๑] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ ธรรม ๕ ประการเป็นไฉน.
คือ มาตุคามเป็นผู้มีศรัทธา ๑ มีหิริ ๑ มีโอตตัปปะ ๑ ไม่มีความริษยา
มีปัญญา ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์.
๔. อันจฉรีสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงสุคติ
[๔๘๒] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ ธรรม ๕ ประการเป็นไฉน.
คือ มาตุคามเป็นผู้มีศรัทธา ๑ มีหิริ ๑ มีโอตตัปปะ ๑ ไม้มีความตระหนี่ ๑
มีปัญญา ๑, ฯลฯ ไม่ประพฤตินอกใจ ๑ มีปัญญา ๑, ฯลฯ มีศีล ๑
มึปัญญา ๑, ฯลฯ มีสุตะมาก ๑ มีปัญญา ๑, ฯลฯ ปรารภความเพียร ๑
มีปัญญา ๑, ฯลฯ มีสติตั้งมั่น ๑ มีปัญญา ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามประ
กอบด้วยธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลก
สวรรค์.

๑๐. ปัญจสีลสูตร
ว่าด้วยมาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการย่อมเข้าถึงสุคติ
[๔๘๓] ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วยธรรม ๕ ประการ
เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ธรรม ๕ ประการเป็นไฉน.
คือ มาตุคามเป็นผู้งดเว้นจากการฆ่าสัตว์ ๑ จากการลักทรัพย์ ๑ จากการ
ประพฤติผิดในกาม ๑ จากการพูดเท็จ ๑ จากดื่มน้ำเมาคือสุราและเมรัย
อันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท ๑ ดูก่อนอนุรุทธะ มาตุคามผู้ประกอบด้วย
ธรรม ๕ ประการนี้แล เมื่อแตกกายตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์.
จบ เปยยาลวรรคที่ ๒
รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้
ที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสในฝ่ายขาว คือ
๑. อักโกธนสูตร ๒. อนุปนาหีสูตร ๓. อนิสสุกีสูตร ๔. อมัจฉรี-
สูตร ๕. อนติจารีสูตร ๖. สีลวาสูตร ๗. พหุสสุตสูตร ๘ วิริยสูตร
๙. สติสูตร ๑๐. ปัญจสีลสูตร.
ข้อความของสูตรที่ ๕ ถึงสูตรที่ ๙
รวมอยู่ในสูตรที่ ๔ คือ อมัจฉรีสูตร

มาตุคามพลวรรคที่ ๓
๑. วิสารทสูตร๑
ว่าด้วยกำลังของมาตุคาม ๕ ประการ
[๔๘๔] ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กำลังของมาตุคาม ๕ ประการนี้
๕ ประการเป็นไฉน. กำลังคือรูป ๑ กำลังคือโภคะ ๑ กำลังคือญาติ ๑ กำลัง
คือบุตร ๑ กำลังคือศีล ๑ กำลังของมาตุคาม ๕ นี้แล ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
มาตุคามผู้ประกอบด้วยกำลัง ๕ ประการนี้แล เป็นผู้สามารถอยู่ครองเรือน.
จบ วิสารทสูตรที่ ๑
มาตุคามพลวรรคที่ ๓
อรรถกถาวิสารทสุตรที่ ๑๑
พึงทราบวินิจฉัยใน วิสารทสูตรที่ ๑ ดังต่อไปนี้
ในบทเป็นอาทิว่า รูปพลํ ความว่า ความถึงพร้อมแห่งรูป ชื่อว่า
รูปพละ. ความถึงพร้อมแห่งโภคะ ชื่อว่า โภคพละ ความถึงพร้อมแห่งญาติ
ชื่อว่า ญาติพละ. ความถึงพร้อมแห่งบุตร ชื่อว่า ปุตตพละ. ความถึงพร้อม
แห่งศีล ชื่อว่า สีลพละ. ก็เมื่อรักษาศีล ๕ หรือศีล ๑. ไม่ขาด ชื่อว่า
สีลพละ คือความถึงพร้อมแห่งศีล. บทว่า อิมานิ โข ภิกฺขเว ปญฺจ
พลานิ ความว่าพละ ๕ เหล่านี้ ท่านเรียก ชื่อว่าพละ เพราะอรรถว่า
เป็นเครื่องสนับสนุน ( อุปถัมภ์ )
จบ อรรถกถาวิสารทสูตรที่ ๑
๑. อรรถกถาจัดเป็นสูตรที่ ๑๐ ในเปยยาลวรรค พระไตรปิฎกเป็นสูตรที่ ๑ ใน
มาตุคามพลวรรคที่ ๓